Het was te Pingfang, een plaats gelegen op een twintigtal kilometer van Harbin, in het hartje van Mandsjoerije dat de Japanse militaristen hun “eenheid 731” hadden gevestigd.

In september 1931 had het “incident van Monkden” plaats, een aanslag op de spoorlijn ten zuiden van Mandsjoerije, uitgevoerd door Japanse agenten. Dit voorval ging als voorwendsel dienen voor de oprichting van de spookstaat Mandsjankwo door de Japanners, en als voorspel voor de bezetting van geheel China.

Generaal geneesheer Shiro Ishii werd er commandant van de eenheid 731 die officieel als opdracht had epidemieën te voorkomen en de wateren te purifiëren. Van de eenheid 731 werden er nog onderafdelingen opgericht in China en in Singapore. Van de hoofdafdeling van het zogenaamde waterzuiveringsstation bestaat er nog een museum waarin herinnerd wordt aan de afschuwelijke moorden die werden gepleegd. Het museum herinnert er aan hoe hier op gevangenen vivisectie werd gepleegd, besmettelijke ziekten werden ingespoten, bommen gefabriceerd die alle mogelijke besmettelijke bacteriën bevatten waarmede aan palen gebonden gevangenen werden gebombardeerd. Circa drieduizend Japanners, geneesheren, laboranten en verplegers, waren hier actief.

De geschiedenis van eenheid 731 is een der somberste en meest tragische bladzijden van de Japanse expansie. Tokio heeft wel erkend dat “eenheid 731” bestaan heeft, dat bepaalde misdaden door het keizerlijk leger begaan plaats hebben gehad, zoals het massacre van Nankin of tot prostitutie gedwongen Chinese en Nederlandse vrouwen voor de elite van Japanse officieren. Van vivisectie of gevangenen had men in Tokio nooit gehoord.

Eenheid 731 deelde evenwel samen met bepaalde nazi-dokters in de concentratiekampen in Europa, het privilege “experimenten” uit te oefenen op weerloze gevangenen. De Japanners gingen daarbij uit van een zekere filosofie. Zij verkondigden dat de fysieke kracht van het leger zo veel waard was als de kracht van de wapens om de oorlog te winnen. Het Japanse leger had altijd groot belang gehecht aan de fysieke kracht van de soldaat. De vijand moest ook bestreden worden door de ondermijning van zijn lichamelijke weerstand.

Shiro Ishii, gediplomeerde in bacteriologie van de keizerlijke universiteit van Kyoto, ging van ziektenverspreiding zijn geheim wapen maken. Hij had al voordien, tijdens een studiereis in Europa, het gebruik van chemische wapens tijdens de eerste wereldoorlog bestudeerd. Het was dus bij Harbin dat een bunkerlaboratorium werd gebouwd dat zowat 600 mensen kon bevatten, die dan als proefkonijnen werden gebruikt.

De Japanse geleerde KelichiTsuneishi, wetenschapshistoricus en kenner van eenheid 731 verklaarde : ” Er was een constante luchttrafiek tussen Pingfang en Tokio: uitChina arriveerden bokalen van resten van menselijke organen die te Tokio werden bestudeerd. Vanuit Tokio vertrokken tienduizenden ratten naar China die als besmettingsagenten moesten dienen.” (Vanaf 1937 werden besmette ratten op China losgelaten.)

Twee dagen voor de Japanse capitulatie op 15 augustus 1945, op het ogenblik dat Sovjettroepen Harbin bereikten, werden de installaties van eenheid 731 opgeblazen, nadat men nog eerst 400 gevangenen met inspuitingen had gedood.

Generaal Ishii zocht zijn heil in een vlucht naar Tokio, samen met documenten en filmen over zijn moordwerk in China. Te Tokio verborg hij zich uit vrees door de Amerikanen te worden aangehouden en berecht. Daarin vergiste hij zich. De Amerikanen stelden hem buiten vervolging in ruil voor de inwisseling van zijn “experimenten”. Generaal Ishii stierf in zijn bed in 1959.

De andere kopstukken van eenheid 731 werden ook buiten vervolging geplaatst en kregen zelfs een pensioen. Sommigen onder hen begonnen een nieuwe “carrière”. Naito, rechterhand van Ishii, die vanaf 1942 aan het hoofd had gestaan van eenheid 731, werd specialist inzake bevriezingsverschijnselen. HideoFutagi, diedeleiding had gehad van de afdeling vivisectie, werd hoofd van de firma Midori Jupi, een farmaceutisch bedrijf dat bloed leverde voor de Amerikaanse troepen in Korea. HideoTanaka, die de afdeling pest in een eenheid 731 had geleid, werd voorzitter van de universiteit van Osaka. Nog anderen vonden een job in het Japanse ministerie van volksgezondheid.

De meeste Japanners wisten van het bestaan van eenheid 731 niets af. Was dat ook het geval voor wat keizer Hirohito betrof ?

Alleen al het feit dat het bevel tot oprichting van eenheid 731 werd uitgevaardigd met de keizerlijke zegel, wijst naar de medeplichtigheid van de keizer. In elke geval was hij op de hoogte van de feiten al was het maar door de inlichtingen die hij verkregen had van de prinsen Mikasa en Takeda, die het complex van Pingfang hadden bezocht.

Van de honderden medewerkers van dit complex vielen er slechts twaalf in handen van de Sovjettroepen, die in 1949 in Khabarovsk werden berecht. Het proces van Khabarovsk werd door de Amerikanen als een loutere propagandastunt afgedaan. Nochtans verscheen in 1981 de getuigenisverklaring van Seiji Morimura over het moord-complex van Pingfang. Officieel heeft Tokio echter de feiten nooit erkend, en daarin werd Japan gedekt door de Amerikaanse bezettingsmacht. Dit verklaart ook waarom de Keizer keizer bleef.

A. De Coninck