De globalisering van de wereldeconomie verhoogt de vraag naar vrouwelijke arbeid. Jonge vrouwen in het zuiden vormen de belangrijkste industriële werkkracht op de wereldmarkt. In de maquilas in Latijns-Amerika produceren zij onze kleren en schoenen. Het artkel dat volgt is een verslag van de werkgroep ‘Vrijhandelszones’ met de getuigenissen van o.a Zoila Lagos en Merceditas Gavarrete uit Honduras. De werkgroep kaderde in een seminarie rond arbeid en gender georganiseerd door NCOS-vrouwenwerking.

De ‘maquilas’ zijn confectie-ateliers waarin vrijwel alleen vrouwen werken. Het zijn fabrieken die vrijgesteld zijn van belastingen en zich sinds de Nafta-akkoorden .met tientallen in de vrijhandelszones in Latijns-Amerika vestigen. Tegenover de werknemers hanteren zij een agressieve gedragscode waarbij de nationale en internationale arbeidswetgeving met de voeten wordt getreden.

Vrouwen

Het minimumsalaris bedraagt 5,5 dollar per dag en varieert dagelijks: wanneer het gestelde te produceren quota niet wordt behaald moeten er overuren worden gepresteerd om het minimumloon uitbetaald te krijgen. -“Bij protest werden de arbeiders gedurende drie uren vastgehouden in een koude kamer”, zo vertelt ons Merceditas Gavarrete uit Honduras. Zij werkte drie jaar in verschillende ‘maquila’-fabrieken. Ze werd een paar keer ontslagen omdat ze meewerkte aan de oprichting van vakbonden.

In deze ateliers werken in overgrote meerderheid vrouwen waarvan de leeftijd schommelt tussen 13 en 20 jaar. De meesten zijn afkomstig van het platteland en hun scholing is meestal beperkt. Zij werken aan een hoog arbeidsritme dat voortdurend wordt opgedreven: vroeger beginnen, geen etenstijd, verplicht zaterdagwerk. De arbeidsters werken temidden van stof, chemische producten en solventen zonder bescherming voor hun gezondheid en veiligheid. De maquilas zijn een bewijs van een racistische tendens de ongezondste productiemethoden naar de derde wereld te brengen. Vele van de chemische stoffen zijn toxines die in de oorspronkelijke landen zijn verboden. De vrouwen worden verplicht de pil te nemen. Indien ze zwanger geraken gaan ze een lening aan om abortus te betalen. De omstandigheden waarin dit gebeurt zijn zeer gevaarlijk voor de gezondheid van de vrouw en het sterftecijfer is zeer hoog (Bolivië 46% mortaliteit UNICEF/ 95). Dit is goedkoper dan de bevalling

te bekostigen in een kliniek. Er wordt slechts één-dagopname voorzien en bij niet betaling mag het kind niet mee naar huis. Vermits zij in uiterst ongezonde omstandigheden werken zijn er veel vroeggeboortes en misvormde babies.

Organisatie

Vermits binnen de fabriek vakbondswerking verboden is werken de vrouwen aan bewustwording en sensibilisering via de vrouwenorganisatie. Zoila Lagos uit Honduras werkt voor Momucla. Zij vertelt: -‘Wat deden wij? Wij stichtten eeneigen organisatie van vrouwen: Momucla. Met de ervaring die we opdeden bij de huisbezoeken nodigden wij de vrouwen uit om na te denken over het belang van organisatie. We begonnen cursussen te geven over om het even wat, om hen aan te trekken: handwerk naaien, natuurgeneeskunde, voeding met soja,…Tegelijk spraken we hen over de rechten van de vrouw, over geweld thuis, over de gezondheid van de vrouw, syndicale rechten…We begonnen steun te geven aan een vereniging van werkers waar we vroeger spraken over de problemen van de vrouwen. Zo zijn we er beetje bij beetje, stap voor stap op vooruit gegaan. Nu zijn er al verschillende syndicaten van vrouwen die in de fabrieken werken. We gaan verder om in groep over de situatie na te denken. We ondersteunen hen in hun strijd wanneer ze een fabriek bezetten, wanneer er een aanklacht moet gedaan worden wegens misbruik door een baas of omwille van ontslag. We verwijzen en begeleiden hen naar de rechtshulp van de volksorganisaties.’

De traditionele vakbeweging denkt niet aan de specifieke problematiek eigen aan vrouwenarbeid in de maquilas. De genderfactor in deze informele sector is veel groter dan in de formele sector. Ook de verdeling van het werk in deze ateliers is sekse-gebonden: de mannen die in de maquilas werken zijn mechanicus, afdelingschef, opzichter. Zij krijgen de mogelijkheid zich bij te scholen in  de Engelse taal om administratief werk te verrichten. Vrouwen krijgen deze kans niet. Zij krijgen geen toegang tot de betere betaalde jobs en worden afgevoerd naar de arbeidsplaatsen met de meest repetitieve opdrachten.

De taak waarvoor de vrouwenorganisaties in Honduras komen te staan is veel omvattend: zij moeten enerzijds de vrouwen bewust maken van hun recht op onderwijs, technische vorming en gezondheid alsook hen losmaken van de traditionele man-vrouwpatronen. Vele arbeidsters zijn afkomstig van het platteland waar traditionele man-vrouw patronen sterk beleefd worden: vrouwen hebben geen recht op eigen mening, ze zijn totale gehoorzaamheid verschuldigd aan de man, ze worden seksueel onderdrukt.

Gezondheid

De maquilas vestigen zich in kleine dorpen en steden die de grote toeloop van mensen uit het platteland absoluut niet kunnen verwerken. Zo was een tiental jaren terug La Lopez gelegen in het noorden van Honduras een dorp met ongeveer 8000 inwoners. De bevolking bedraagt nu 65 000 inwoners waarvoor er onvoldoende schoon water, rioleringen en gezonde huisvesting is voorzien. De maquilas lozen hun gevaarlijke afvalstoffen in de straten en rioleringen zodat de omgeving sterk gepollueerd is. De gevolgen laten dan ook niet op zich wachten: huidziekten, kanker, menstruatiestoornissen, intoxi-catie, vroeggeboortes, delinquentie, ondervoeding… De vrouwenorganisaties klagen de gevaren voor de gezondheid aan. Dat hier nog veel werk te verrichten is tonen ons cijfergegevens uit Mexico: het aantal maquilas liep daar in 1995 op tot 73,06% van het totaal aantal van de bedrijven. Het Mexicaanse Instituut voor Arbeidsgenees-kunde meldt dat er 400 000 bedrijven zijn en dat er slechts 570 dokters zijn die zich specialiseren in gezondheid en veiligheid op de arbeidsplaats. De overheidsorganen die verantwoordelijk zijn voor het opsporen van factoren die de gezondheid op de arbeidsplaats

bedreigen en pollutie van de omgeving moeten voorkomen bezoeken alleen de kantoren van de hogere kaders en nooit de werkplaatsen.

De situatie in de maquilas in Honduras gaat nu iets beter. Vrouwen uit de vrouwenorganisatie werken samen met de traditionele vakbond. In 11 fabrieken zijn er nu vakbonden die 4 CAO’s hebben afgesloten zodat bij een recente fabriekssluiting toch 700 arbeiders volledig werden uitbetaald.

Het verdedigen van het recht voor man en vrouw op toegang tot onderwijs, gezondheid en arbeid is een dagelijkse moeizame strijd. Mannen en vrouwen moeten deze strijd samen voeren en bewust worden dat de traditionele opgedrongen man-vrouwpatronen een tweespalt is waarvan economie en politiek gretig gebruik maken. Gender-analyse is een wetenschappelijke werkmethode die onderzoek verricht naar de geslachtgebonden problematiek op alle terreinen van de samenleving. De vrouwen in de maquilas kunnnen ervan meespreken. Hier is meer aan de gang dan alleen klassenstrijd in de traditionele zin van het woord. Vrouwen en mannen strijden niet alleen voor een menswaardig loon en respect voor arbeidsovereenkomsten maar zij klagen ook mishandeling en seksueel misbruik aan. Een belangrijke component werd hieraan toegevoegd: de strijd voor gezondheid binnen en buiten de maquilas.

De strijd tegen de uitbuiting moet op één zo breed mogelijke sociale basis worden gesteund. In 1995 werd in Mexico dan ook een Internationaal Netwerk van Maquila Werksters opgericht. Het is een eerste poging om de acties binnen en buiten de maquilas te coördineren. Het netwerk is een voorbeeld van oude en nieuwe vormen van organisatie van de arbeidersklasse, het leefmilieu, vrouwenorganisaties, internationale en anti-racistische bewegingen.

Marie-Jeanne Vanmol

• Seminarie ‘Vrouwenarbeid Globaal Genomen’
• Trade liberations and the rights of women workers; New ways of organizing for women in the maquilas. Mexico, by Carmen Valadez, Jaime Cora Women Working Worldwide
• The rights of women workers in the global economy, Angela Hale