Het stond in de Maastrichtsterren geschreven dat er zou gewerkt worden aan een gemeenschappelijk defensiebeleid dat zou kunnen leiden tot een gemeenschappelijke defensie zelf, zeg maar leger. Daartoe moest de West-Europese Unie (W.E.U.) een en ander onderzoeken en exploreren.

Maar in diezelfde teksten stond er een soort atlantische garantie in opgenomen. Men had het over “het vergroten van de Europese bijdrage in de solidariteit van het Noord-Atlantisch Bondgenootschap” of nog over “een gemeenschappelijk Europees defensiebeleid dat zou kunnen leiden tot een gemeenschappelijke defensie die verenigbaar is met die van de Navo”.

Binnen de Navo staan twee dossiers in het brandpunt van de belangstelling. Inderdaad de uitbouw van een Europese pijler van de Navo, en anderzijds de uitbreiding van de Navo.

Navo-uitbreiding

De uitbreiding van de Navo is een dossier dat intussen _x-__ blijkbaar een paar maanden in de koelkast is geraakt. Waarschijnlijk in afwachting van de Russische presidentsverkiezingen. Wint Jeltsin, dan zal men sneller concrete openingen maken naar Polen, Hongarije en Tsjechië toe. Wint een andere kandidaat dan zal de toestand van voren af aan herbekeken moeten worden.

Het zal ook u wel al opgevallen zijn, beste lezer, dat de genoemde landen precies dezelfde zijn als diegenen die op de eerste rij staan te trappelen voor opname in de Europese Unie. Navo-uitbreiding en E.U.-uitbreiding vallen exact samen, dus. Een element dat niet zonder belang is als we het plaatsen tegenover het Europees defensiedossier. Je zou kunnen zeggen dat de Navo hier aan terreinrecuperatie doet. Met de uitbreiding van 12 naar 15 lidstaten ging het om drie ‘neutrale landen’ – wél waarnemend binnen de W.E.U. – : Finland, Zweden en Oostenrijk. De volgende E.U.-uitbreiding zal met Navo-partners zijn.

Frankrijk

Parijs is de laatste decennia de strafste pleitbezorger geweest voor een zelf standige Europese defensie, los van de Verenigde Staten. De Gaulle trok zich terug uit de militaire structuren van de Navo, het zijn de neo-gaullisten die naar de stal terugkeren. We schreven al in commentaren over de Joegoslavische oorlog dat de V.S. als onbetwist militair leider uit de stoelendans kwam. Bij de bombardementen van begin 1994 heeft “Europa”, Frankrijk op kop, Washington om leiderschap komen smeken (zie Vrede nr. 306 – maart 1994). De beslissingen van de Franse regering om nu meer en meer in de militaire structuur te participeren heeft alles van doen met de krachtsverhoudingen binnen de noordelijke grootmachten. Duitsland is blijven de atlantische kaart trekken, ook al ging Bonn soms een eind weegs mee met  Parijs. Londen is bij uitstek de vriend van Washington, en had nog eind vorig jaar duidelijk gemaakt dat voor haar de W.E.U. als Europees leger geen vernieuwd statuut kon krijgen, niet moest worden geïntegreerd in de Europese Unie. Dat elke gemeenschappelijke defensie via de Navo moest en zou verlopen.

Parijs heeft zich daar nu bij neergelegd, alhoewel het verkreeg dat de Europese pijler binnen de Navo, eventueel afzonderlijk op zou kunnen treden.

Euronavo

Deze Europese identiteit binnen de Navo werd in Berlijn afgesproken begin juni. Het komt erop neer dat de Europese lidstaten afzonderlijk een militaire operatie kunnen uitvoeren – zonder de V.S., in het raamwerk van de W.E.U. -maar daarvoor wel een beroep kunnen doen op het Navo-materieel. Dat noemt men de “Combined Joint Task Forces”.

Betekent dit een einde van de VS-.S.-dominantie in de Navo ? Helemaal niet. Het komt Clinton goed uit om z’n republikeinse volksvertegenwoordiging te kunnen wijzen op de responsabilisering van Europa. De praktijk moet uiteraard nog wel een en ander uitwijzen, maar graag toch enkele bedenkingen ook van waarnemers zoals die in bepaalde perskringen naar voor kwamen.

Er zijn enkele voorwaarden afgesproken: vooreerst moet Washington wel akkoord gaan dat dergelijke militaire operatie wordt uitgevoerd (hoewel ze er zelf niet aan zal deelnemen). Ook blijft de States de algemene militaire Navo-opper-bevelhebber behouden, en verloopt alles binnen de Navo-procedures, en mét Navo-toegewezen troepen. Met andere woorden indien de V.S. werkelijk tegen een bepaalde missie gekant zou zijn, kan het die verhinderen in het kader van de Navo.

Bovendien is het hierbij interessant om weten dat de Navo zelf over weinig militair

materieel beschikt. Het meeste is eigendom van de lidstaten, aan de Navo toevertrouwd, maar dat een ‘nationale’ toestemming nodig heeft om gebruikt te mogen worden.

De Navo heeft een luchtafweersysteem, geïnstalleerde (dus niet-mobiele) commando-, controle- en communicatiesystemen, pijpleidingen en een kleine veertig AWACS (vliegende alarmen controlesystemen). “Joint Forces of niet, elk Europees optreden zal over Amerikaans materiaal moeten kunnen beschikken,” schrijft een

Engels onderzoeker in de Herald Tribune.

Dominantie

Al bij al lijkt deze operatie mij dus vooral twee directe doelstellingen in te houden. Frankrijk paaien met een zogezegd toekennen van meer Euro-gewicht in de NAVO-schaal (waardoor het zijn zoeken naar een zelfstandig Europees leger vermindert), en anderzijds de isolationistische krachten in de Verenigde Staten ook het gras voor de voeten wegmaaien door te wijzen op de grotere inbreng van Europa in de Navo.

De algemene doelstelling blijft ongewijzigd. De Navo moet dienen om de Europese landen steun te doen verlenen aan de V.S.-politiek en -belangen. Washington – wie er ook president moge wezen – is niet gediend met te zelfstandige bondgenoten. De militaire samenwerkingsstructuren zijn in de eerste plaats een middel tot controle. Vandaar dat de Navo-uitbreiding voorop wil lopen op de E.U.-uitbreiding.

G.S. 13.06.96