Sterft gij oude vormen en gedachten….

Indien Ierland op zoek zou gaan naar een nieuw logo, dan kon geen betere keuze gemaakt worden dan dit lijntje uit de Internationale. Het idyllische eiland van de lers-lerlanders, de laatste citadel van aartskonservatief katholicisme takelt zienderogen af. De R.K. Kerk gaat door een proces van innerlijke verscheuring en leed voor het eerst in het bestaan van de Staat een beslissende nederlaag over de vraag of katholieke moraal ja dan neen de wetten van de Republiek moet beheersen.

Ondanks alle duistere voorspellingen, hield de coalitie van Fine Gael, Labour en socialistisch Democratie Left stand. De aanwezigheid van Democratie Left stond er borg voor, dat de programmapunten in verband met de strijd tegen de werkloosheid, de lotsverbetering van de meest behoeftigen, de gelijkberechtiging van de vrouw en de bescherming van het kind strikt werden nageleefd. Budgettaire streefregels werden in acht genomen, zonder beroep te doen op de traditionele een bezuinigingen op de sociale uitgaven.

De nipte nederlaag van het fundamentalistische kamp in het november-referendum voor de wederinvoering van de echtscheiding werd gevolgd -onder meer – door de aankondiging dat een nieuwe “Nationale Partij” zal opgericht worden, om al de uiteenlopende extreem rechtse groeperingen van het ‘Pro Life’ type te bundelen, samen met de neo-fascistische ‘Muintir na Eireann’ (Ierse Volkspartij). Die nieuwe ontwikkeling zou op parlementair vlak de werkelijke politieke invloed van uiterst rechts demonstreren, en beide dominante partijen met konservatieve inslag Fine Gael en Fianna Fail, verplichten zich ideologisch af te zetten: ofwel verder naar rechts, ofwel naar centrum/links van centrum toe. Een welkome evolutie in het modderige politieke landschap waar traditioneel een afgetekend ideologisch patroon ontbreekt in het centrum, maar die niet zonder kleerscheuren zou verlopen.

Op het front van het Noord-lerse probleem blijft het warm en koud blazen. Sinn Fein/IRA speelt de onheilsprofeet, en tracht de blaam voor een eventueel hervatten van het terrorisme op de Britten af te schuiven. Gerry Adams en konsoorten zitten gevangen tussen hun extreme vleugel, die elk kompromis -en dus de vrede – afwijst, en de openbare opinie die vlug gewoon is geworden aan de voordelen van de konfliktloze situatie van de laatste 16 maanden, en een terugkeer naar het verleden niet zonder meer zou aanvaarden. Aan loyalistische kant vindt men dezelfde extremistische warhoofden.

Al met al een interessant jaar, voorspellingen zijn uit den boze, maar een terugkeer naar het verleden, en de valse ’traditionele waarden’ lijkt weinig kans beschoren.

Rooms-Katholieke Kerk in crisis

Het begon allemaal in 1992. Vatikaan 2 had in Ierland geen verdere weerslag, dan dat de altaren omgekeerd werden, en de nonnen hun habijt wisselden voor meer wereldse kledij. De hiërarchie bleef autoritair, dissidenten werd de mond gesnoerd, en onder Jan-Paul II werden alle beleidsposten ingevuld met gelijkgezinde aartskonservatieven. Kortom, met 90% katholieken was Ierland bestemd om het laatste bastion te wezen van katholiek fundamentalisme in een “decadent” Europa.

Het bastion begon tekens van aftakeling te vertonen, toen in 1992 aan het licht kwam, dat bisschop Casey van Galway een zoon had die toen 17 jaar oud was, en dat hij als een goede (echte) vader voor zijn opvoeding had betaald. Casey was een populair man, en dat hielp om de schade te beperken. Maar het hek was van de dam, en wat voorheen afgedaan werd als anti-klerikale laster, bleek plotseling naakte werkelijkheid.

Een eindeloze reeks priesters, paters, broeders kwamen, en komen nog steeds in het nieuws, beschuldigd van zedenmisdrijven, mishandeling, pedofilie, overspel, enz.

In 1994 werd in Belfast de Montfortaan Brendan Smyth veroordeeld voor pedofilie: twintig jaar lang had hij zijn ‘aktiviteiten’ gespreid over een reeks landen, van Ierland tot Canada en de USA. Al die tijd werd hij gedekt door zijn oversten, zijn dossier voor uitlevering werd in Dublin bijna een jaar achter gehouden in omstandigheden die nooit volledig opgeklaard werden, maar één van de aanleidingen waren tot de val van de Fianna Fail-Labour regering in November 1994.

Dat is maar één voorbeeld, de lijst is lang en de beschuldigingen schokkend. Terwijl de hiërarchie volhield ‘nergens van te weten’, bleek dat fikse sommen werden betaald uit diocesane fondsen, als compensatie aan sommigen van de slachtoffers. Pas dan werd schoorvoetend besloten een eind te stellen aan de praktijk van de doofpot, en politie en gerecht de vrije hand te laten, wat in het verleden zelden het geval was.

Het tegennatuurlijk gedwongen celibaat wordt niet uitsluitend, maar wel voor een groot deel verantwoordelijk geacht voor het abnormaal hoog aantal uittredingen, de dramatische daling van de ‘roepingen’, het alkoholisme, de seksuele en sadistische afwijkingen van een nog niet precies omlijnde, maar in elk geval indrukwekkende minderheid van de priesterkaste. De roep om opheffing van het verplichte celibaat wint aan kracht, en ook de druk om toelating van vrouwen tot het priesterschap. De leken willen de invoering van de princiepen van Vatikaan 2, zei het met dertig jaar vertraging, een demokratisch beleid, medezeggenschap. Ze worden daarin bijgetreden door een toenemend aantal priesters, en zelfs enkele bisschoppen, benoemd onder de huidige paus omwille van hun konservatieve reputatie. Het ‘eenheidsfront’ van de hiërarchie bestaat niet meer.

De omvang van de omwenteling kwam duidelijk tot uiting in een recente TV ‘Live Show’, waar een panel van bisschoppen schoorvoetend, maareen aantal priesters en leken in het auditorium enthousiast kritiek uitten op het beleid van de kerk. De klap op de vuurpeil kwam toen kardinaal Daly als ‘verrassings-invitee’ op het podium werd gebracht: enkele van zijn uitlatingen werden door het publiek op gemompel onthaald, en toen één van de aanwezige priesters hem zo halsstarrig confronteerde dat de kardinaal’s sinterklaas glimlach verstarde tot een grijns, ging de sympathie van het publiek naar de rebellerende priesters.

De populaire reactie t.o.v. van de crisis, van de dissidente priesters, religieuzen en leken heeft een dubbele weerslag: terwijl enerzijds de mantel verder wordt gelicht over het onsmakelijke verleden van de Ierse katholieke kerk, verbreken meer en meer vooraanstaande leden van de klerikale kaste hun stilzwijgen, en scharen zich aan de zijde van de ‘hervormers’. Er wordt nu openlijk gesproken over een keuze die moet gemaakt worden: ofwel een afscheiding, of hervorming. Het heeft geen zin aan voorspellingen te doen, al keren vooral jongelui zich in toenemende mate af van de katholieke kerk, haar verstrengeling met het nationalistisch verleden, haar praktisch monopolie over het (openbaar) onderwijs, en een reservoir van bijna 90 % nominale volgelingen waarvan circa de helft fundamentalistische neigingen vertonen sporen me aan tot voorzichtigheid. Maar, zoals eerder gezegd, er is een evolutie aan gang die onomkeerbaar is, omdat ze het sterkst tot uiting komt in de generatie van 18 tot 35 jarigen.

Traditionele waarden onder vuur

Tot niet zolang geleden kon de hiërarchie een regering opdracht geven wetten te schrappen of in te voeren in overeenstemming met de vereisten van de ‘katholieke moraal’, of voorstellen te blokkeren die ze beschouwde als schadelijk voor de ziel van het volk .

Verbitterde achterhoede gevechten ten spijt, is contraceptie nu alom verkrijgbaar, het verbod op zwangerschapsonderbreking is niet meer absoluut, en de adressen van abortusklinieken in Engeland worden niet langer uit de pagina’s van weekbladen voor de vrouw gescheurd. Nu werd, na een virulente kampanje met rijkelijke financiële steun van Amerikaanse fundamentalistische organisaties, de gebruikelijke inventaris van onwaarheden, bangmakerij, hatelijkheden en exploitatie van lage instinkten, de grondwettelijke ban op echtscheiding met een nipte meerderheid van amper 9000 stemmen verworpen. De meer dan vijftigduizend gescheiden echtparen zullen nog even moeten wachten voor ze voor een tweede maal in het huwelijksbootje mogen stappen. Slechte verliezers als ze zijn, de anti-echtscheidingskoalitie is in beroep gegaan, en wil de uitslag vernietigd zien. Het was nipt, inderdaad, maar de analyse van de resultaten is interessant: de ‘steden’ stemden voor, het platteland tegen, maar in vergelijking met het vorige referendum in 1986 is er een zwaai van gemiddeld 15 % naar de ja-stemmers toe, zelfs in de meest fundamentalistische regio’s. Ruw weg zijn de kiezers 50-50 verdeeld over het probleem, met als uitschieters 77 % pro onder gescheiden kiezers, en 71 % anti bij weduwen en weduwnaars… Van meer betekenis echter, is de statistiek van de uitslag per ouderdomsgroep:

18-34 jaar	voor   67 %	tegen 33%
35-49 jaar	55%	45%
50-64 jaar	43%	57%
65 en over	25%	75%

Deze tabel wijst op een duidelijke evolutie in de houding t.o.v. de kerk onder de jongere generaties enerzijds, en op de latente invloed van fundamentalistisch georiënteerd katholiek onderwijs bij de oudere generaties. Het is van belang deze feiten te zien in verband met de krisis in de katholieke kerk, en de ontluistering van haar verleden als bewaakster van het zieleheil van het Ierse volk.

Dat andere stokpaardje van de fundamentalisten, het gezin, ’the family’ komt eveneens steeds meer in het gedrang. De Ierse Grondwet van 1937, geïnspireerd door de katholieke sociale en ideologische beginselen van de dertiger jaren kende aan ‘de familie’ een centrale plaats toe, van zulk uitzonderlijke aard dat toen men enkele jaren geleden begon te knutselen aan een wetgeving voor de bescherming van het kind, wetgever en gerecht op ernstige grondwettelijke hinderpalen stuitten. Het bleek uiterst moeilijk vervolgingen in te spannen tegen ouders die schuldig waren aan lichamelijk of seksueel geweld, en haast onmogelijk de slachtoffers aan het ouderlijk gezag te onttrekken. Bovendien was het een traditie van eerbiedwaardige ouderdom dat mishandeling van vrouw en kinderen, verkrachting, incest, in de doofpot werden gestopt. Dergelijke fenomenen pasten niet in het beeld van de ideale familie. Ongehuwde jonge moeders werden tot na de bevalling opgesloten in kloosters, in de volksmond ‘Magdalena’s’ genoemd, waar sommigen onder hen voor de rest van hun leven slafelijke arbeid verrichten. Maar dat was lang niet de enige oplossing: het was een wijd verbreide gewoonte om pas geboren ongewenste kinderen ofwel te vinden te leggen, of zelfs om het leven te brengen, en als zo’n geval aan het licht kwam, vooral op platteland, werden er zelden vragen gesteld. Zopas kwam de twintig jaar oude moord van een pas geborene aan het licht. De moeder van de toen 11 jaar oude dochter, zwanger gemaakt door de vader wordt er door haar van beschuldigd de boreling onmiddellijk na de bevalling te hebben gedood. Het lijk werd indertijd gevonden, maar de zaak werd geklasseerd. Nu twintig jaar later, wordt afgezien van vervolgingen, ‘omdat het te lang geleden is’. Dit geval is maar één van de velen die regelmatig de krantenkoppen halen. Al eindigden slechts een minderheid met kindermoord, ze leggen bloot wat voor generaties achter gesloten luiken gebeurde, en ontmaskeren de leugen van de “traditionele waarden” die vandaag door de fundamentalisten van uiterst rechts gevent worden.

De vloed van onthullingen m.b.t. mishandeling van kinderen, zedenmisdrijven in en  buiten  het gezin, de talloze verkrachtingen, doet de vraag rijzen: waarom ?

Het blijkt dat de meeste verkrachters, pedofielen, mishandelaars in hun kinderjaren zelf het slachtoffer waren van gelijkaardige behandeling. Voor velen onder hen gaan de antecedenten naar de eigen familieleden, maar in de generaties van veertig – plussers zijn er weinigen, man of vrouw, die niet met afschuw terugdenken aan hun schooljaren, waar ze ofwel slachtoffers, ofwel getuigen waren van onmenselijke afranselingen aan de hand van hun voor het merendeel religieuze onderwijzers en onderwijzeressen. Ontzag en onderdanigheid werden erin geranseld. In instituten zoals wezenhuizen, verbe-teringsscholen, en pensionaten kwam daarbij het seksuele aspekt breedvoerig aan bod.

Wil dat zeggen dat ALLE geestelijken schuldig zijn ? Verre van daar, maar het feit is en blijft dat voor bijna twee eeuwen de katholieke kerk het praktische monopolie had over het onderwijs in Ierland, althans voor de katholieke meerderheid van de bevolking, en dat zij zich altijd, en nog, verzet tegen al wat verandering inhoudt. Ze draagt een enorme verantwoordelijkheid voor het leed dat werd aangedaan aan ettelijke generaties, en waarvan de gevolgen tot vandaag een smet werpen op de Ierse samenleving. Macht korrupteert, kloosters en pastorijen waren een veilige haven, niet alleen voor boerenzonen en dochters voor wie er geen plaats was op de boerderij, of geen bruidschat, maar ook voor mensen met seksuele en andere afwijkingen. Tot voor kort konden ze hun frustraties of fantasieën botvieren zonder vrees van ontmaskering, het aureool van heiligheid en ontzag dat hen omgaf droeg daarvoor zorg. Dat is nu allemaal voorbij. De verhouding moge nu nog 50-50 zijn, maar kijk naar het statistiekje, het onthult de toekomst.

Haalt het Vredesproces de tweede verjaardag (september 1996)

Ik ben niet op de hoogte van wat er in België momenteel over dat fameuze Vredesproces verteld wordt. Als het minder ingewikkeld wordt voorgesteld dan wat wij hier ter plaatse ervaren, neem dan aan dat het naast het doel schiet.

Voor een tijdje werd Gerry Adams van Sinn Fein/IRA zo over het paard getild, en door republikeins gezinde Amerikanen van Ierse afstamming gevierd, gefeest en gefinancierd, dat elk idee van een kompromisoplossing meer en meer op de achtergrond werd gedrongen. De wapens zwegen, maar de IRA militanten op non-aktief werden alsmaar driester, en om het plebs in de katholieke getto’s diets te maken wie de baas is, namen de zgn. ‘punishment beatings’ hand over hand toe. Wie de slachtoffers zijn, hetzij kruimeldiefjes, of gewoon slachtoffers van een burenvete, doet er weinig toe: wat telt is dat de ‘beschuldigde’ zonder vorm van proces op gruwelijke manier wordt toegetakeld door groepjes van vier en méér gemaskerde vrijheidsstrijders. Het doel wordt bereikt: vrees baart macht, het oude SA recept..

Sinn Fein/IRA is natuurlijk niet de enige schuldige: de loyalistische terroristische groepen kunnen vanzelfsprekend niet achterblijven, en voeren dezelfde hatelijke pantomime op.

Dat alles is niet van aard om de gemoederen van de ‘unionisten’, op verre na niet uitsluitend protestanten, te bedaren. Vandaar herhaalde oproepen van alle zijden, met inbegrip van de leiders van de diverse kerken, om aan deze barbaarse praktijken een einde te stellen. In oktober zat het proces diep in het slop, Gerry Adams liet geen kans voorbijgaan om te dreigen met een hervatting van de gewapende strijd, en maakte daardoor van de inlevering van de IRA wapens meer dan ooit een breekpunt voor de oppositie. President Clinton werd er dan bijgeroepen als Deus-ex-Machina, en slaagde er voorwaar in de trein weer op de sporen te plaatsen. Eigen elektorale berekeningen niet te na genomen, slaagde hij erin de vredesverzuchtingen van de bevolking nieuw leven in te blazen, en de impasse van de wapens min of meer te omzeilen door de instelling van een internationale kommissie. Hij kreeg ook de – aanvankelijk argwanende – unionistische opinie aan zijn kant door niet zoals zijn voorgangers de ‘groene’ kaart uit te spelen en te bedanken voor de folkloristische zoektocht naar Ierse voorzaten en hun vervallen stulpje in het Verre Westen .

Sedertdien heeft Sinn Fein/IRA het over een meer radikale boeg geworpen: punishment beatings werden vervangen door het vermoorden van vermoedelijke ‘drugdealers’, weer eens zonder vorm van proces of tastbare bewijzen. Gerry ontkent elke betrokkenheid van het IRA, wat in Iers spraakgebruik even goed ja, als neen of misschien kan betekenen. Zoals steeds krijgen de Britten de schuld, maar dat refrein wordt nu ook vervelend. Niemand, zelfs in Adams’ eigen republikeins milieu twijfelt eraan dat de moorden plaats vinden in opdracht van en met goedkeuring van de IRA leiding. In pers-kartoons spelt men de naam van de organisatie die de verantwoordelijkheid voor de moorden opeist als: “dIRect Action against drugs”.

De Ierse regering zit erg verveeld met deze ontwikkeling, en heeft Adams in tamelijk klare termen te verstaan gegeven dat hij zijn bloedhonden moet terugroepen. Adams beweert nu plotseling dat hij geen vat heeft op het IRA, wat onzin is. Als Adams machteloos is, dan betekent dit dat de onbuigzame fraktie in het IRA de teugels in handen heeft genomen, of dat het konsekwent bewandelen van de ‘ demokratische politieke paden’ zou leiden tot de zoveelste scheuring in Sinn Fein/ IRA, sinds haar bestaan. (Provo’s hebben hun bestaan te danken aan zo’n scheuring: de ‘Officials’ (nu de Workers Party en Democratie Left) wilden in de politiek gaan, de Provo’s niet, resultaat 25 jaar bloedvergieten en 3000 doden voor niets.) De taak van de Ierse regering wordt er niet gemakkelijker op. Niet alleen is ze verondersteld de belangen van de Noordse nationalisten te behartigen, maar ze heeft ook af te rekenen met de aktiviteiten van het IRA op eigen bodem: ook hier vinden ‘punishment beatings’ plaats, de politie

Maakt Vrede nog een kans

Met de twee bomaanslagen van het IRA in het centrum van Londen, waarbij drie doden vielen, is een eind gekomen aan het schuchtere vredesproces dat zeventien maanden geleden in en voor Noord-lerland was op gang gekomen.

De hardnekkige weigering van Premier John Major om de onderhandelingen met Sinn Féin niet te starten vooraleer het IRA al zijn wapens inleverde was evenmin van die kant een bewijs geweest van goede wil.

Maar het IRA is, met het hervatten van de terreurdaden, uiteindelijk in de val getrapt die Major had gewenst en heeft zich zodoende nu meer dan ooit van de openbare opinie geïsoleerd. Niemand kan bomaanslagen, die onschuldige slachtoffers treffen, uiteindelijk goed keuren. Bovendien heeft het IRA, zijn politieke arm Sinn Féin, die niet op de hoogte blijkt geweest te zijn van de bomaanslagen, in een onhoudbare positie geplaatst. De tienduizenden personen die reeds herhaaldelijk in Belfast e.a. steden manifesteerden hebben het duidelijk gemaakt dat vrede hun dringendste wens is. Het wordt dus hoog tijd dat Sinn Féin en de Britse regering zich aan tafel zetten om de onderhandelingen in goede banen te leiden. (redactie)

verdenkt hen van schuld of medeplichtigheid aan de moord op een aantal onderwereld figuren, en onlangs werd een IRA bankoverval verijdeld. Niet de eerste, en de politie is er niet altijd vlug genoeg bij.

Premier Major heeft het evenmin gemakkelijk: hij heeft af te rekenen met een regering en een partij in virtuele doodstrijd, zijn meerderheid is zo goed als onbestaande, en hij is aangewezen op de steun van de unionistische parlementsleden in Westminster om het uur der waarheid zover mogelijk uit te stellen. Bovendien kan hij niet anders, willen of niet, dan optreden als de beschermheer van de unionistische meerderheid in Ulster. De huidige regering in Dublin probeert een deel van die last van zijn schouders te nemen door meer begrip te tonen voor de angst en vrees van de unionistische gemeenschap. Ze maakt daarin vooruitgang, maar het wantrouwen zit er diep in (en niet helemaal zonder reden), en er is tijd nodig. Hoopvol teken: binnen de ‘mainstream’ van het Unionisme is een duidelijke evolutie waar te nemen, maar net als Adams over zijn schouder moet kijken naar zijn radikale achterban, moet Trimble, de pas verkozen leider van de gematigde Unionisten een waakzaam oog houden op rabiate dominee Paisley.

Het ware niet moeilijk het tableau nog duisterder en onontwarbaarder te schilderen, maar allicht volstaat dit opdat de lezer zou begrijpen dat we niet te maken hebben met een zwart-wit situatie, de goeden en de slechten, de formule zo geliefd in de media sinds de Golf Oorlog dat ze ook met gusto wordt toegepast op Bosnië, zelfs na de ondertekening van de vrede.

Samen met de meerderheid (meer dan 95%) van de hele Ierse bevolking hoop ik dat noch het IRA, noch enige andere terroristische organisatie het lef heeft om het bestand dat nu meer dan anderhalf jaar oud is, te verbreken. De meerderheid wil vrede, vooral nu de eerste vruchten van ’terreurloosheid’ gesmaakt werden: meer jobs, meer welstand, en minder ongewenste begrafenissen. Ze maakt zich weinig bezorgd over de antieke republikeinse streefdoelen: de dag dat iedereen een herenigd Ierland wil is tijd genoeg. Vandaag volstaat het te weten zijn de grenzen open, Noord en Zuid maken kennis als goede buren, wederzijdse betrekkingen en initiatieven nemen toe, de kwaliteit van het leven verbetert zienderogen voor alle lagen van de bevolking. Hoe beter de toekomst voorbereiden ?

Dublin, 8 januari 1996 Frans Frison