Een reportage in een staat van beleg

Turkije is lid van de Navo, van de Europese Raad, ondertekenaar van de Europese Conventie van de Mensenrechten. Het verkreeg zopas de langgezochte douane-unie met de Europese Unie, en ziet dit eigenlijk als een stap naar volwaardig lidmaatschap van de E.U.. Maar zuiver is het allemaal niet. Er is de flagrante schending van mensenrechten, er is de bezetting van een deel van Cyprus, er is Koerdistan. Chris Den Hond ging voor Socialisme zonder Grenzen op reportage. Hier volgt een deel van zijn relaas.

Democratische make-up

Nazmi Gür, voormalig verantwoordelijke van IHD (Turkse Vereniging voor Mensenrechten) in Van tegen de Iraanse grens, ternauwernood ontkomen aan de doodseskaders vertelt ons in Ankara dat “de Turkse regering probeert zand in de ogen te strooien van het Westen”. De recente wijziging van de grondwet wordt zelfs door de regeringspers als ‘cosmetisch’ afgedaan, maar zelf al zou artikel 8 van de anti-terrorismewet geschrapt worden, dan nog zijn er 156 artikels die de vrijheid van meningsuiting beperken. Voor de Koerden verandert er niets. Zoekend naar een mogelijke integratie in de Europese Unie geeft de Turkse overheid de indruk dat ze beter de mensenrechten respecteert, maar zelfs de minister van mensenrechten heeft niet de autoriteit om informatie op te vragen over verdwijningen. Turkije is het enige Navo-land waar de stafchef van het leger grotere bevoegdheden heeft dan de minister van defensie. In de laatste jaren hebben 13 afdelingen van IHD hun aktiviteiten stopgezet na bedreigingen en het vermoorden van hun leden door “niet-geïndentificeerde groepen”. De Westerse regeringen lijken vooral de economische voordelen te zien in Turkije.

“In dit land mag je alles zeggen wat je wil, als je bereid bent om daarna in een donker straatje opgepakt, gefolterd, berecht en zelfs vermoord te worden.”

Tansu Ciller premier van Turkije (illustratie toe te voegen)

Business first

In Ankara spreken we met de secretaris van de Belgische ambassade, de heer Jo Indekeu. Volgens hem zijn bepaalde sectoren van het Turks bedrijfsleven terughoudend tegenover een integratie in de Europese Unie, want nu betalen ze geen patenten op een aantal industriële producten, vooral medicamenten. Ze maken enorme winsten door ze te copiêren. Volgens de heer Indekeu is de Europese Commissie “moedig”, want ze durft eisen dat Turkije patenten moet betalen vooraleer ze wordt toegelaten tot de douane-unie. Wat de Koerdische problematiek betreft verzekert hij ons dat de Belgische ambassade geprotesteerd heeft tegen het proces van Yashar Kemal, de bekendste Turkse auteur van Koerdische afkomst. De schending van mensenrechten staat alleszins de economische samenwerking niet in de weg : in juli jl. verleende België aan Turkije een krediet van 5 miljoen dollar aan een lage intrestvoet (2 % over 15 jaar). De Belgische ambassadeur in Ankara, Eric Kobia, voegde daaraan toe dat “België de nodige steun zal verlenen om Turkije te integreren in de Europese Unie” (1).

Noodtoestand

De Turkse grondwet dateert van de militaire staatsgreep van 1980 en bevat een zeer repressieve wetgeving die geldt voor heel Turkije. Maar in Koerdistan is alles nog een graad erger: daar heerst de noodtoestand.

In Dyarbekir heeft de Turkse overheid een “super-goeverneur” aangesteld over de 11 Koerdische provincies van Turkije met extra-bevoegdheden om de groeiende Koerdische revolte beter neer te slaan. De bevolking van Dyarbekir is in 4 jaar tijd aangegroeid van 350.000 tot 1,5 miljoen, hoofdzakelijk vluchtelingen uit platgebrande dorpen.

Praten met Koerden zonder aanwezigheid van “luistervinken” is geen gemakkelijke onderneming, aangezien er veel katten zijn om slechts twee muizen (wij) te volgen. En er zijn vele verhalen van Koerden die uren ondervraagd en vastgehouden geweest zijn omdat ze vertaalden of enkel maar praatten met buitenlandse journalisten.

Je vraagt je soms af of je niet paranaoïa wordt. Wie kan je vertrouwen ? Maar het verschil tussen echte Koerden en politiemannen in burger is zo flagrant dat je moeilijk kan missen. De Koerden hebben nog geen tien seconden nodig om uit te varen tegen de Turkse militairen.

“We zijn uit onze dorpen gevlucht omdat ze platgebrand zijn. De politie zegt dat ze ons vermoorden als we durven teruggaan. Officieel moet de regering ons in nieuwe dorpen plaatsen, maar daarvan hebben we nog niets gezien. Alleszins, de militairen beslissen wie waar kan wonen en ze zullen waarschijnlijk de plaatsen toekennen aan de dorpswachters, diegenen die ons verraadden.”

“Ik ben weken gefolterd geweest voor niets. Ze verdachten mij ervan PKK-sym-pathisant te zijn, maar hoe meer de Turkse overheid alle Koerden als PKK gaat beschouwen, hoe meer sympathie wij gaan voelen voor de PKK. Ze hebben mij dagen aan mijn armen opgehangen en elektro-shocks gegeven op mijn tong, voeten en geslachtsdelen. Life is very cheap. Als je reclameert vermoorden ze je.”

Het bilan van de mensenrechten tussen 1980 en 1995 is desastreus. Enkele cijfers: 650.000 personen gevangengenomen, 517.000 ter dood veroordeelden, 98.000 personen berecht wegens lidmaatschap van een organisatie, 937 films verboden, 140.000 boeken verbrand, 23.667 organisaties verboden, 3.315 jaren gevangenisstraf voor journalisten ,… (2). En volgens zovele getuigen is de situatie nu “erger dan in de jaren ’80”.

Koerdische Arbeiderspartij PKK

De Turkse staatsterreur is letterlijk zo verschroeiend dat de reactie van de Koerden van hetzelfde laken een broek is. De PKK voert sinds 1984 een gewapende strijd tegen de Turkse repressie.

De methodes die zij gebruikt zijn niet altijd aanvaardbaar : aanslagen op burgerdoelwitten, interne afrekeningen, persoonlijkheidsverheerlijking. Daartegenover staat echter dat moorden, begaan door de Turkse militairen, dikwijls ten onrechte in de schoenen van de PKK geschoven worden (zie rapport Amnesty International feb 95). Wijzelf hebben slechts één Koerd negatief horen spreken over de PKK. Onze algemene indruk is dat de Koerdische bevolking het geweld van een guerrilla-organisatie tolereert, terwijl ze een hevige haat koestert tegen de Turkse bezettingstroepen.

De officiële verklaring van de Turkse machthebbers voor deze terreur is dat de Koerden zich willen afscheiden van Turkije en een eigen staat vormen. Elke uiting van Koerdische cultuur wordt als zodanig geïnterpreteerd en zwaar bestraft. We zijn onze oren te luisteren gaan leggen bij de verschillende strekkingen van de Koerdische gemeenschap met de vraag wat hun verzuchtingen en eisen zijn.

Wat willen de Koerden ?

Mehdi Zana is voormalig verkozen burgemeester van Dyarbekir. Hij werd gearresteerd op de dag van de militaire staatsgreep in ’80, veroordeeld voor “aantasting van de nationale gevoelens” en op beestachtige wijze gefolterd. Hij heeft nooit geweld gepredikt en kwam pas vrij in ’91. In ’94 wordt hij opnieuw veroordeeld tot 4 jaar omdat hij een getuigenis afgelegd heeft voor het Europees Parlement. Hij en zijn companen vragen “te kunnen spreken en onderwezen worden in onze taal, beschikken over dagbladen, radio en tv in onze taal”. In al hun verklaringen stellen zij dat het “Koerdisch probleem opgelost moet worden binnen de grenzen van Turkije” (3).

De vice-voorzitter van de Koerdische partij HADEP, Ismaël Aslan, verklaarde ons dat “het belangrijkste nu een staakt-het-vuren is. Een onafhankelijk Koerdistan is heel moeilijk, gezien de huidige wereldconjunctuur” (4).

De PKK kondigde in ’93 een eenzijdig staakt-het-vuren af en eiste dat de Turkse regering aan de Koerden het recht zou toekennen zich te organiseren in wettelijke Koerdische verenigingen en partijen, en dat het Koerdisch zou onderwezen worden in de scholen.

Pervine Jamil, voorzitster van het Koerdisch Instituut van Brussel, eist dat “Turkije reële politieke en culturele rechten moet toekennen aan de Koerden in het kader van een federale staat, waar de rechten van alle etnische en religieuze minderheden moeten gegarandeerd worden. De drie andere staten (Iran, Irak, Syrië) zouden hetzelfde moeten doen. Kortom, een Koerdische onafhankelijke staat lijkt niet realistisch in de huidige geopolitieke context, maar wel vier staten, elk gefedereerd met de Koerden op hun grondgebied”.

De verzuchtingen naar een eigen staat bestaan natuurlijk en er zijn veel staten met veel minder volk, en met minder samenhang wat betreft taal en cultuur dan de Koerden. Maar de realistische kijk heeft vooral te maken met twee factoren : de opdeling van Koerdistan door de koloniale mogendheden, en de interne verdeeldheid tussen de Koerden door de verdeel-en-heerspolitiek van de verschillende staten (één voorbeeld : sinds augustus ’95 bekampt de Iraakse PDK van Barzani gewapenderhand, ën met de steun van het Turks leger, de PKK).

Chris Den Hond.

• TurkishDialy News 15-7-95
• Droits de l’Homme sans Frontières, la TurqLie face a ses minorités. n° 1-2. 1995, p.16   ;
• Mehdi Zana, LaPrisonn°5, Onze ans dansles geóles turques, Alea. 1995,p.XII
• HADEP is de opvolger van DEP, op haar bejurt de opvolger van de verboden HEP. Zes verkozen parlementairen zijn veroordeeld lot zw ire gevangenisstraffen wegens “separatisme”. HADEP is de officieuze Koerdische parlij, iie sinds ’90 langs legale weg ijvert voor ide Koerdische rechten.