Het bilan van Jeltsin De krant “Le Monde” (16/6) citeert volgende gegevens over het Rusland van Jeltsin. De gemiddelde levensduur is vandaag nog slechts 58 jaar tegenover 65 in 1987. De inkomsten van een doorsnee-Rus daalden in 1995 met meer dan 13 %. Het aantal armen steeg, volgens officiële statistieken, met 12 %. Een vierde van de bvolking, d. w.z. 36 miljoen personen, leeft met een inkomen onder het ievensminimum 1.800 fr. per maand. Rond de 60 % van de bevolking verdient minder dan het gemiddelde loon dat 4.200 fr. per maand bedraagt. De werkloosheid steeg met 8 % in 1995 (6 % in 1994) en zou volgens experten tot 14 % oplopen. Ondertussen werpen de nieuwe rijken de dollars door deuren en vensters… (ads)

Op het ogenblik dat deze aflevering van Vrede verschijnt, weten we waarschijnlijk al wie president van Rusland is geworden of zal worden. Het zal wel Jeltsin wezen, maar daar wil ik het hier niet over hebben. Mijn vraag is : wat heeft het westen in Jeltsin gezien, dat hem zo eenparig en met een hardnekkigheid die op enthousiasme lijkt gesteund heeft; en dat, als hij herkozen wordt, de zucht van opluchting van hier tot aan de Stille Oceaan zal te horen zijn ?

Wie en wat Jeltsin is, weten we ongeveer vanaf de aanvang van zijn optreden. Een sluw, brutaal, onberekenbaar en onbetrouwbaar iemand, autoritair en alles behalve eens democraat, en daar bovenop een dronkaard. De Russische dissident-tot-in-het-graf Alexander Zinoviev wil al een doordraven, maar hij heeft geen ongelijk als hij de figuur van Jeltsin vergelijkt met Stalin (afgezien van het dronkenschap dan, want Stalin goot zijn glazen vodka leeg in de bloempotten). Dat wil niet zeggen dat hij een regime zal installeren dat op dat van Stalin lijkt : historisch gezien is daarvoor de tijd voorbij; maar wel dat zijn persoonlijkheidsstructuur van dezelfde orde is.

Dit zijn dus andere tijden. Wat zijn de meest opvallende prestaties van Jeltsins bewind ? Hij heeft een einde gemaakt aan een gescleroseerde en corrupte bureaucratie en aan de genationaliseerde planeconomie, en die zijn nu vervangen door sociaal-economische chaos die geleid wordt door een maffia die voor een deel is ontstaan uit de vroegere nomenclatura. Dit draagt de naam “vrije markt” en is dus in het westen het geheim van zijn succes.

Tot de politieke hoogtepunten van zijn bewind behoort het bombarderen van het parlement toen dat met hem overhoop lag, een gebeurtenis die zelfs in de woeligste momenten van de geschiedenis van Latijns-Amerika niet zo vaak is voorgekomen.

Het klapstuk op dat alles is zijn poging tot het uitroeien van de Tsjetsjeense bevolking, dat in het westen op (goedkeurende ?) stilte is onthaald. Kunnen we ons voorstellen welk gehuil in de “vrije wereld” zou zijn opgegaan, als dit gebeurd zou zijn onder het bewind van Breznjev of Chroetsjov? Nu doet men dit af als een louter binnenlandse aangelegenheid, betreurenswaardig misschien, maar onvermijdelijk, en die Tsjetsjenen zijn ook geen doetjes en is er daar ook geen sprake van een Tsjetsjeense maffia ? Dat zal wel, maar als we eens wilden ophouden met alleen die onderdrukte volkeren aan onze boezem te drukken die we als smetteloze en onschuldige engelen kunnen beschouwen ? Er bestaat geen engelachtig volk, en het feit van onderdrukt te worden levert de onderdrukte niet automatisch een brevet van deugdzaamheid. De leren waren (en zijn) geen engelen, de Polen waren dat niet, de Algerijnen waren dat niet en de Palestijnen zijn dat ook niet, en zo kun je nog lang doorgaan. De kwestie is, dat het Kauka-sische volk, de Tsjetsjenen, die de vorige eeuw door de Tsaren ingepalmd zijn (lees “Hadji Moerat” van Tolstoi) die vreemde bezetting nooit geaccepteerd hebben, en dat het oproer daar al die tijd op de loer heeft gelegen om los te barsten. Ook Stalin had ermee af te rekenen, en heeft een groot deel van de bevolking van dat gebied naar Azië gedeporteerd. Jeltsin kan dat natuurlijk niet meer, en heeft dus naar een andere methode moeten grijpen : systematische uitroeiing en het platbombarderen van steden en dorpen. De Tsjetsjeense oorlog is dus noch min noch meer dan een neo-koloniale oorlog, die even wreed is als wat zich de afgelopen jaren in ex-Joegoslavië heeft afgespeeld. Maar Jeltsin wordt niet voor een rechtbank gedaagd om berecht te worden wegens volkerenmoord. Nee, men stopt hem massa’s geld toe opdat hij toch maar als president zou worden herkozen in een land dat onder zijn bewind verworden is tot een chaos die in hoofdzaak beheerst wordt door misdadigheid.

De Tsjetsjeense oorlog is een neo-koloniale oorlog, even wreed als de oorlog in ex-Joegoslavië. Maar Jeltsin wordt niet voor de rechtbank gedaagd om berecht te worden wegens volkerenmoord. Nee, men stopt hem massa’s geld toe opdat hij opnieuw president zou worden.

Waarom ? Het antwoord ligt voor de hand : als Jeltsin niet verkozen wordt, zou de nieuwe president wel eens een communist kunnen zijn. Het spook waart weer rond. En stel dat Jeltsin wordt opgevolgd door zijn communistische rivaal, wat dan ? Zal Zjoeganov Rusland terugleiden naar de periode van Breznjev, of die van Chroetsjov, of die — horresco referens ! — van Stalin ? Je moet al een extreem-primitieve opvatting over de loop van de geschiedenis hebben om te denken dat zoiets tot de mogelijkheden behoort. De geschiedenis keert nooit terug naar zijn vorig punt, en elke poging daartoe is tot mislukking gedoemd. Wat dan ? Wat wil Zjoeganov ? Hij wil de Russen werk geven, sociale zekerheid, een gegarandeerd pensioen. Lovenswaardig, daar kan iedereen het mee eens zijn. Kan hij die beloften waar maken ? Waarschijnlijk niet, zeker niet op korte of zelfs middellange termijn. Wat stelt Jeltsin daar tegenover? Niets. De man heeft geen enkele visie, tenzij aan de macht blijven als een visie kan worden beschouwd. Maar omdat hij toch iets moet zeggen in zijn verkiezingscampagne, praat hij zijn rivaal maar een beetje na. Als hij ideeën heeft over hoe hij in Rusland een beetje orde en welvaart kan scheppen, heeft hij die in elk geval angstvallig verborgen gehouden. Dat hij de troepen nu terugtrekt uit Tsjetsjenië is een louter electorale stunt. Over de toekomst van dat land is immers nog niets beslist, maar intussen ligt het wel in puin.

Voor het westen is enkel dit éne punt van belang : dat Jeltsin die communist buiten de deur houdt. De westerse inspiratie van de politiek tegenover Rusland is dus nog altijd dezelfde als vanaf de opkomst van het communisme aldaar: de allerprimitiefste uiting van de allerprimitiefste reactie.

W. Courteaux