Tussen de vluchtelingen uit Kosovo zijn duizenden Roma: Ze kwamen gedurende de eerste weken van de NAVO-bombardementen aan in Albanië, Macedonië, Servië, Montenegro en Hongarije.

De berichtgeving over de oorlog in Kosovo spreekt nooit over hen en denkt dat vluchtelingen uit Kosovo alleen uit Kosovaarse Albanezen bestaan. In de vluchtelingenkampen worden ze behandeld als tweederangsburgers en worden ze bedreigd of ei zo na gelyncht door de Albanese Kosovaren. Nu de NAVO-troepen Kosovo binnentrekken lezen we dat zigeuners verplicht werden massagraven te delven voor de slachtoffers van de slachtingen van de Servische milities of dat ze door het UCK in kelders werden opgesloten. Zigeuners worden gediscrimineerd, misprezen door zowel de Serviërs als de Albanese Kosovaren. In de naburige landen is hun situatie al eveneens uitzichtloos. De Rom-vluchtelingen in West-Europa krijgen zelden asiel. Ze worden na een versnelde asielprocedure teruggestuurd.

Naamverandering

Vele Rom-zigeuners in Joegoslavië verkozen niet openlijk voor hun Roma identiteit uit te komen. Het is gekend dat in de provincie Kosovo Turkse en Albanese ambtenaren in de vorige socialistische/communistische administratie systematisch Turkse en Albanees klinkende namen voor nieuwgeborenen inschreven met het doel het bevolkingsaantal van hun eigen minderheden op te drijven. Vele Roma aanvaardden de naamverandering omdat ze dachten meer kans te hebben op werk en huisvesting. Daardoor werden de Roma zowel etnisch als religieus verdeeld en vormen zij geen politieke autonome beweging.

Etnische quota

Het vroegere Joegoslavië promootte het idee van een multiculturele staat alhoewel de resultaten van regelmatige volkstellingen ernstige politieke gevolgen inhield op het niveau van de regionale en lokale administratie. Etnische quota werden gebruikt om tewerkstelling, onderwijs, huisvesting of belangrijke posities in de ambtenarij te verdelen. Als een fabriek in Kosovo tien arbeiders nodig had dan werden er 5 Albanezen, 3 Serviërs 2 Turken en 1 Roma tewerkgesteld. Vele hooggeplaatste ambtenaren verkozen medewerkers uit de eigen groep zodat relaties tussen de verschillende etnische groepen verslechterden. Sinds de 19de eeuw is Kosovo het voorbeeld van interetnische relaties waarbij de ene groep over de andere domineerde. Zowel Albanezen als Serviërs wisselden in machtspositie waarbij de groep het eigen volk met voorkeur behandelde en de andere dominerende groep werd gediscrimineerd.

Zaterdag 5 juni 1999 om 20 u. werden aan de grote ingang van het kamp Stenkovec in Macedonië Rom-vluchlelingen door Albanese Kosovaren bedreigd. De Albanezen denken dat de Roma steun geven aan het Servische regime. De woedende menigte wou de Roma lynchen. De Macedonische politie kon dit voorkomen. 15 mensen werden gewond waarvan drie Roma ernstig. Pola Ghedini. woordvoerster van het UNHCR zegt dat er van in het begin problemen waren tussen de Roma en de Albanezen. De Roma families zeggen dat ze nog liever dood zijn dan terug te keren naar de vluchtelingenkampen.

Uit: Roma National Congres News Kumanova, 07/06/1999

Volkstelling

Tijdens de volkstellingvan 1981 gaven 34 000 mensen zichzelf op als Roma. Het aantal is ver onderschat. Vele Roma, in de hoop op een betere toekomst verklaarden zich tot een meer gerespecteerde nationaliteit.² Een schatting over het aantal Roma dat in Kosovo leeft wordt zeer moeilijk maar Rom-activisten, organisaties en intellectuelen houden het op 10% van de totale bevolking. Roma zijn dus verdeeld over de verschillende minderheidsgroepen in Kosovo maar willen niet hun nationalistische aspiraties delen  en ervoor ten  strijde trekken.

Daarom worden zij zowel door de Albanezen als door de Serven als verraders beschouwd.

Vluchtelingenkampen

Het UNHCR³ verleent de status van ‘vluchteling’ aan diegenen die uit Kosovo komen en dus ook Roma afkomstig uit Kosovo. Maar de Roma leren vlug het verschil tussen een ‘vluchteling’ en een ‘Rom-vluchteling’. In de vluchtelingenkampen worden de Roma als tweederangsvluchtelingen behandeld. Er zijn stemmen die zeggen dat Roma niet het recht hebben Kosovo te verlaten, dat er voor hen in Albanië en Macedonië geen plaats is. De Roma verkozene in het Mace-donisch parlement getuigde op 7 april dat in het vluchtelingenkamp van Blace de Roma-vluchtelingen geen voedsel kregen van de actvisten van El Hilal, een islamitische humanitaire organisatie en van het Macedonische Rood Kruis. De Roma ervaren moeilijkheden om als vluchteling naar andere landen te kunnen gaan. Er werd hen verteld dat ge Albanees moest zijn of op zijn minst veel geld moet bezitten om de in aanmerking te komen. Roma afkomstig uit Albanië op de vlucht voor Albanese racisten worden in de kampen ontvangen als ’toeristen’ of als ‘gasten’. Een belangrijk onderscheid vermits alleen een ‘vluchteling’ in het gastland recht heeft op verblijf, medische verzorging en humanitaire hulp. De vluchtelingenorganisatie DROM⁴ is bezorgd om goede etnische relaties tussen de verschillende vluchtelingengroepen. De spanningen en de stress van een oorlogssituatie zijn gemakkelijk de aanzet tot hoogoplopende conflicten. Daarom worden Rom-vluchtelingen zoveel mogelijk door Rom-families in Macedonië opgevangen of door andere Rom-hulp-organisaties.

Roma tussen Albanezen en Serviërs

De Rom-zigeuners zitten in Kosovo sinds de 19de eeuw tussen twee rivaliserende gemeenschappen. De Serven zijn tegen de Albanezen, de Albanezen tegen de Serviërs en beiden zijn tegen de Roma. Na 1989, toen Kosovo terugkeerde naar Servië werd het Albanees als officiële taal afgeschaft. De Roma die ‘gealbaniseerd’ waren of in het Albanees waren opgevoed werden weer in het Servisch onderwezen. Er werd enkel nog in het Albanees onderwezen in de ‘illegale scholen’ en daar was geen plaats meer voor de Roma kinderen. De Albanezen hielden zeer strenge selectiecriteria aan. Ingangsexamens waren zeer streng. De Roma jongeren moesten zich noodgedwongen richten op het onderricht in de nu officiële Servische taal. De aanpassing aan de nieuwe taal en het laag niveau van het vorige Albanese onderwijs creëerden onoverkomelijke schoolproblemen en velen haakten af. Vanaf 1990 verslechtten van dag tot dag de relaties tussen de Albanese en Servische families. Servische geneesheren stuurden Roma naar Albanese dokters die werden afgedankt of hun werk verlieten uit protest met de nieuwe politieke situatie. De polarisatie van de maatschappij werd heel duidelijk. Sommige straten werden door lijnen in sectoren verdeeld voor aparte nationa-litieten. Op de markt deden de bewoners enkel inkopen bij hun eigen landsgenoten. Cafetaria’s en bars waren apart voor de Albanezen en de Serviërs.

Na de bombardementen

Wat zal de status van de Roma in Kosovo zijn indien Kosovo en Metohija hun autonomie zouden terugkrijgen zoals voorzien in de Constitutie in 1974? Of wat zal hun status zijn indien de republiek Kosovo wordt uitgeroepen? Staat hen hetzelfde te wachten zoals de Roma in Tsjechië (geboren in Slovakije) die hun staatsburgerschap verliezen⁵? Is er nog enige toekomst voor de Roma in Kosovo? Of gaan ze weer verder moeten vluchten?

Gedwongen migranten, slachtoffers van systematische achtervolging

Doorheen hun geschiedenis werden Roma gedeporteerd, verbannen naar andere landen of steden. In november 1992 stuurde Duitsland alle recente aangekomen Roma terug naar Roemenië waar ze terechtkwamen in containers op afgelegen terreinen zonder enige voorzieningen. De containers werden door Duitsland geleverd als tegemoetkoming in de huisvesting⁶ voor de Roma.

Minister Van Den Bossche nam in februari de beslissing om de procedure van asielzoekers uit Bulgarije, Roemenië, Tsjechië en Slovakije gevoelig te versnellen met de bedoeling de mensenhandel de pas af te snijden. Deze maatregel trof vele zigeuners op de vlucht voor racistisch geweld dat zich uitte in aanslagen, moord op Rom-zigeuners, diefstal, inbraak, afbranden van de huizen en uitwijzing van ganse Roma gemeenschappen uit hun dorpen.

‘De Rom-zigeuners hebben vrij fatalistische verwachtingen omtrent hun toekomstperspectieven in ons land. Zij vinden vaak ook dat zij hier niet op dezelfde wijze als andere asielzoekers worden behandeld. In zekere mate kan men dit ook beamen. Zo werden zij als enigsten door de Dienst Vreemdelingenzaken op het OCMW van Gent ondervraagd. Bovendien stelden wij ook vast, dat de behandeling van de procedure voor hen veel sneller verloopt dan voor de meeste andere vluchtelingen, schrijft Huguette Roosendans van het transithuis in Gent⁷. De geschiedens herhaalt zich weer? Toch niet helemaal. In Gent stichtte de Roma een zelfhulpgroep ZORZB⁸. Daarin werken een aantal actieve Rom zigeuners die elkaar willen helpen. Zij leren Nederlands en leggen contacten met de autoriteiten om de problemen van de Rom gemeenschap in Gent aan te kaarten en naar oplossingen te zoeken. Zij werken ook samen met andere zigeunergemeenschappen in België.

Marie Jeanne Vanmol 20 juni 1999

‘Roma of Kosovo: the Forgotten Victims, Orhan Galjus medewerker aan radioprogramma’s voor Roma in Belgrado en Amsterdam.

Ze verklaarden zich tot een ‘meer gerespecteerde’ nationaliteit: Roemeens, Albanees, Turks, Sloveens, Servisch, Macedonisch….

UNHCR: United Nations High Committee for Refugees

DROM is een ngo die zich vooral het lot van de Roma in de vluchtelingenkampen aantrekt.

De wet op het Staatsburgerschap in Tsjechië 1992: deze wet werd gestemd op het ogenblik van de scheiding tussen Tsjechië en Slovakije. De meeste Rom-zigeuners in Tsjechië waren omgekomen in de holocaust. Na WO II zijn vele Roma vanuit Slovakije naar Tsjechië getrokken om werk te vinden. De meeste Roma in Tsjechië zijn dus grotendeels afkomstig van Slovakije. De wet op het Staatsburgerschap vereistte nu dat de aanvrager moet kunnen bewijzen dat hij/zij minstens permanent 2 jaar op het grondgebied van Tsjechië heeft en een blanco strafregister bezit van minstens 5 jaar. Het resultaat was dat duizenden mensen met een Slovaaks paspoort maar die al jaren op het grondgebied van de Tsjechische republiek leefden niet in aanmerking kwamen voor het Tsjechische burgerschap ofwel omdat ze hun reële woonplaats niet met de nodige bewijzen konden staven ofwel omdat ze een strafblad hadden. Velen onder hen waren Roma zigeuners

Haal de was maar binnen, Chris De Stoop Tsjechische en Slovaakse Rom-zigeuners in Gent: een benadering vanuit de hulpverlening, Huguette Roosendans in Tsjechische en Slovaakse asielzoekers in Vlaanderen: een multidisciplinaire verkenning, Studievoormiddag 7 mei 1999 ZORZB: Zelforganisatie Roma Zigeuners in België