Half augustus werden in Moskou gesprekken gevoerd tussen Rusland en de Verenigde Staten om een verdere vermindering van het aantal atoomraketten te bewerkstelligen, de zogenaamde START-III¹. Tegelijkertijd willen de Noord-Amerikanen het ABM-verdag² wijzigen om hun nieuwe variante van het ruimteschild waar te kunnen maken.

Voor zover bekend hebben de gesprekken nog geen resultaat opgeleverd.

Moeten we nu niet staan juichen met de vredesbeweging dat nieuwe verminderingen van het aantal strategische nucleaire wapens op de agenda staan? En mogen we onze nieuwe regering feliciteren? Want wat nu gebeurt is precies wat ze in het regeerakkoord schrijven: de atoommogendheden aansporen tot vermindering.

Het zal wel aan onze overdreven kritische ingesteldheid te wijten zijn dat we deze ontwikkelingen niet zo positief inschatten, zeker. Bekijken we even een en ander.

Verdere daling van het aantal atoomraketten is op zich natuurlijk een goede zaak. Maar het vorige verdrag, START-II, is nog altijd niet door het Russische parlement goedgekeurd. Niet dat ze daar zo ’n slecht karakter hebben, maar in Moskou vindt men ten eerste dat Rusland met de START-akkoorden een slechtere zaak doet dan Washington. Ten tweede is politiek Rusland danig geschrokken van de arrogantie en snelheid waarmee de NAVO-uitbreiding met voormalige Warschaupact/eden werd doorgevoerd. Tenslotte is men sedert de NAVO-bombardementen op Belgrado helemaal niet over te spreken over de wijze waarop de ‘vrienden uit het westen’ internationale veiligheid bekijken.

Door de Verenigde Naties buiten spel te zetten met de Kosovo-crisis hebben de NAVO-strategen de Russen uit de internationale politieke arena gesloten. Met het vetorecht in de Veiligheidsraad voelden de voormalige sovjets zich nog altijd tot het centrum van de wereldbeslissers behoren. Inderdaad geeft (gaf) dit hen een uitgesproken macht om mee te beslissen of iets tegen te houden. Maar ja, als de Westerse democratieën de bestaande regels aan hun laars lappen…

Dit houdt in dat alleen nog de tweede hoeksteen van hun internationaal beleid overeind blijft, met name de nucleaire afschrikking. Moskou hoopt gezag en invloed te kunnen (blijven) uitoefenen dank zij de verschrikkelijke vernietigingskracht van haar nucleair arsenaal. De veronderstelling leeft er dat in naam van het Amerikaans nationaal (olie)belang, nog wel andere regio’s op de bombardementslijst van het Pentagon prijken, dan alleen maar de Balkan. De Kaukasus en Centraal-Azië bijvoorbeeld. Dat maakt behoud en updating of modernisering van dit arsenaal tot essentieel punt in de Russische defensiestrategie.

Van Amerikaanse zijde wil men met de verdere inkrimping van de nucleaire arsenalen het eigen overwicht vergroten. De systemen waar men in Moskou het meest een beroep op doet worden het meest verminderd, voornamelijk bepaalde reeksen op land geïnstalleerde raketten. Die op zee, – de sterke kant van de VS -, worden dan in kleinere mate geviseerd. Bovendien wil Washington, via de financiële en technische hulp voor het vernietigen van de atoomwapens, meer informatie en controle verwerven over de Russische nucleaire plannen. Ondertussen loopt het Amerikaans programma voor het actief beheer van hun atoomwapenvoorraden (stockpile stewardship) vlotjes verder met laboratoriumsimulaties van atoomproefnemingen, subkritische ontploffingen (tot een kracht net onder het niveau dat de nucleaire kettingreactie veroorzaakt). Modernisering en miniaturisering zijn de beoogde gevolgen.

Ook de discussie rond het ABM-verdrag heeft alles van doen met nieuwe ruimteplannen van het Pentagon. Dit oude verdrag verbiedt een defensiesysteem boven een bepaald niveau, omdat de defensieverbetering noodzakelijk een wedloop oproept voor aanvalsverbetering. Dit verdrag is dus een weghouden van bepaalde stimuli tot wapenwedloop. De regering Clinton plooit echter volledig voor het Militair-industrieel Complex dat nieuwe plannen heeft met het THAAD³ (15 miljard dollar). Alleen moet daarvoor nog het obstakel van dat oude verdrag uit de weg worden geruimd.

In augustus 1999 is het kennelijk nog niet zover, maar we hebben nog zowat tien maanden Jeltsin als president in het Kremlin. We mogen dus nog wel intense ‘gesprekken’ verwachten in de nabije toekomst.

Vanuit de anti-atoombeweging zullen we alert moeten reageren, om ook onze beleidsmensen verder te kunnen beïnvloeden tot een grotere betrokkenheid, en tot wat meer ambitieuze doelstellingen dan “de atoommogendheden aanzetten tot vermindering van de arsenalen”.

Georges Spriet

¹     Strategie Arms Reduction Treaty (verdrag over de vermindering van strategische kernwapens)

2    Anti-Ballistic Missile Treaty (verdrag over lange-afstandsraketten

3    Theater High Altitude Aera Defense, een ruimteschild kan je zeggen