Weet u het nog, zo’n tien jaar geleden? De Berlijnse muur omver, Oostblok uiteengevallen, implosie van de Sovjet-Unie. Einde van de Koude Oorlog. Gedaan met de talrijke conflicten in de Derde Wereld die uitgevochten werden in de schaduw van de Koude Oorlog.

Einde van de wapenwedloop tussen Oost en West. Het leek wel de komst van de Brave New World. Ook in progressieve en linkse kringen werden wenkbrauwen gefronst als iemand liet opmerken dat dit optimisme voorbarig was; dat de totalitaire doctrine van de vrije markt nu wereldwijd om zich heen zou grijpen; dat zonder Koude Oorlog misschien hier of daar een lokaal conflict niet zou hebben plaats gehad, maar dat het wegvallen van het Oostblok eventueel ruimte zou maken voor andere conflicten; dat de wapenwedloop van Westerse zijde nog andere motieven kende dan het afweren van de Sovjet-dreiging; en dat de verdwijning van het Oostblok ook betekende dat alleen het Westblok nog bestond onder de hegemonie van de Verenigde Staten.

De Navo-interventie in Joegoslavië heeft ons op acute wijze doen beseffen welke gevaren de nieuwe situatie inhoudt.

1. Clinton heeft met zoveel woorden en zonder een zweem van dubbelzinnigheid verklaard, dat Amerika klaar moet staan om gelijk waar ter wereld militair in te grijpen waar de belangen van Amerika worden geschaad. Geen enkele president heeft dat vóór hem durven verklaren, openlijk en met grote bijval van de politieke wereld in Amerika.
2. Met dat doel voor ogen worden de uitgaven voor bewapening in Amerika opgevoerd tot ongekende hoogten. Daarbij worden de ontwapeningsverdragen die eertijds met de Sovjet-Unie waren afgesloten volkomen genegeerd.
3. Amerika heeft de V.N. altijd al als een blok aan het been beschouwd van zodra de besluitvorming in dat organisme niet de belangen van Amerika diende; maar Amerika kon, onder de druk van de wereldopinie, de VN. niet negeren.
4. Met de oorlog tegen Joegoslavië heeft Amerika nu bewezen dat het bereid is alle internationale regels opzij te schuiven. Weliswaar is het militair ingrijpen gebeurd onder de vlag van de Navo, maar iedereen beseft dat dit ingrijpen een Amerikaans initiatief is, dat alleen op de volle instemming van Groot-Brittannië kon rekenen. De andere Navo-landen zijn in deze actie meegezogen, hetzij met tegenzin, hetzij zonder enthousiasme. De uitkomst van de oorlog is een nieuwe chaos waarvan geen mens het einde kan zien of voorspellen. De algemene opinie van de waarnemers is, dat een tweede Navo-avontuur van hetzelfde soort het militaire bondgenootschap uiteen zal doen barsten. Op basis van deze les zal Amerika in de toekomst dit soort klussen alleen klaren. Militair gezien heeft de “hulp” van de Europese landen niet zoveel om het lijf gehad. Alleen heeft men de schijn van een gemeenschappelijke actie kunnen ophouden, zij het zonder veel succes.
5. De bereidheid die Amerika getoond heeft om gelijk waar ter wereld militair in te grijpen is gevaarlijker dan elke situatie in de periode van de Koude Oorlog, toen elk van beide partijen de grenzen van een militair ingrijpen kende. Voorbij de grens werd het conflict louter verbaal uitgevochten. Het ingrijpen van de S.U. in Hongarije, in Tsjechoslowakije, in Afganistan heeft alleen de retoriek van de Koude Oorlog gestimuleerd, net zoals de S.U. Amerika liet begaan in gebieden die tot de Amerikaanse invloedssfeer behoorden. Deze regel werd nu genegeerd. De arrogantie van Amerika ging zover, dat het op een gegeven ogenblik de Russische troepen in Joegoslavië onder het opperbevel van de Navo (lees: van de opperbevelhebber van de Amerikaanse groepen) wilde onderbrengen.

Dat Amerika het Joegoslavisch probleem heeft willen “oplossen” zonder Rusland erbij te betrekken is een gevaarlijke blunder.

Servië ligt in de achtertuin van Rusland en is een traditionele bondgenoot van dat land. Het is alsof Rusland – de vergeliiking klinkt absurd maar is formeel correct – een leger zou sturen naar een land in Midden-Amerika, Nicaragua bijvoorbeeld, om daar ter gelegenheid van troebelen in dat land op eigen houtje “orde op zaken” te stellen. Amerika heeft zijn oude tegenstander op grove wijze vernederd.

Het feit dat dit niet tot een gewapend conflict tussen beide landen heeft geleid wil niet zeggen, dat de situatie geen gevolgen zal hebben. Het heeft de positie van het leger in Rusland aanzienlijk versterkt. In een land dat politiek en economisch in een toestand verkeert die men bijna chaotisch mag noemen, is het leger de enige macht die de “orde” vertegenwoordigt (al kan men serieuze twijfels hebben over de orde binnen dat leger zelf). Jeltsin heeft de generaals de hemel in geprezen om hun optreden in Joegoslavië. Hij heeft het leger ook nodig om in eigen land afscheidingsbewegingen te onderdrukken. En om zijn eigen zwakke politieke positie te schrijven is hij duidelijk bereid om het leger een ruimere politieke inspraak te verlenen, iets waar de generaals maar al te gretig gebruik van zullen maker. Daarbij kunnen deze steunen op de nationalistische en chauvinistische stromingen bij de publieke opinie, stromingen die binnen elk leger toch al sterk genoeg zijn. Hij gaat daarmee in tegen de politiek van de vroegere communistische leiders die, gedreven door de traditionele angst voor “bonapartisme”, het leger altijd politiek aan banden heeft gelegd. Deze zwakheid van Jeltsin, die door Amerika geëxploiteerd wordt, kan ertoe leiden dat het leger in de toekomst een veel grotere politieke rol zal gaan spelen dan het tot nu toe heeft kunnen doen. Dit is een gevaarlijke ontwikkeling. Niet dat dit op directe wijze een gewapend conflict tussen Rusland en Amerika kan veroorzaken. De Russische generaal zijn het best geplaatst om te weten dat Rusland noch economisch noch militair opgewassen is tegen Amerika.

Maar zo fungeert de dynamiek van een gewapende confrontatie niet. Een oorlog breekt niet noodzakelijk uit omdat beide partijen of één van beide partijen een oorlog willen. Vaak ontstaat een oorlog omdat er een escalatie van spanningen ontstaat die op een gegeven ogenblik niemand nog beheerst. Het is zoals een weggeworpen brandende lucifer een bosbrand doet ontstaan. De Eerste Wereldoorlog blijft daarvan het klassieke voorbeeld: een oorlog die niemand heeft gewild en die toch losbreekt. Het schot in Sarajevo was nauwelijks méér dan een weggegooide lucifer.

Laat Amerika haar arrogantie zover drijven dat het, als enig overgebleven supermacht – militair én economisch bereid is overal ter wereld in te grijpen waar Amerikaanse belangen geschaad zouden kunnen worden, zonder aandacht naar de belangen van anderen, wordt het gevaar voor een omvangrijk conflict groter dan we het in de periode van de Koude Oorlog hebben meegemaakt. Het idee dat het volstaat, de grootste wereldmacht te zijn om iedereen te intimideren om de eigen wil door te drijven, heeft dringend behoefte aan een intensieve cursus wereldgeschiedenis.

W. Courteaux