“Het zijn immers niet de bommen en de raketten, maar wel de machinegeweren die in conflicten een zware tol eisen”. (De Morgen september 1997, naar aanleiding van De Vredesweek)

De Vredesbeweging dacht er in september 1979 wel anders over toen de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken naar Brussel kwam met het voorstel Pershing en Cruise raketten op Europese bodem te plaatsen. De wereldpolitiek zit dan volop in de Koude Oorlog. Amerikaanse militairen dokteren allerlei scenario’s uit waarbij de Sovjet Unie als vijand wordt voorgesteld. Vooral Polen baart hen zorgen waar de scheepsarbeiders van Gdansk opkomen voor een vrije vakbond. Het “Commitee on the Present Danger’ in de Amerikaanse Senaat onder leiding van Paul Nitze wil de SALT besprekingen kelderen en gebruikt de gebeurtenissen in Polen om een Sovjet invasie te ensceneren. Volgens deze ‘experten’ beschikt de Navo over niet voldoende slagkracht om het ‘front’ dat loopt van Noorwegen naar Zuid-Duitsland te verdedigen. Nochtans moet zelfs de Brittanica in haar jaarboek van 1980 in een artikel over de Nato besluiten: -“lt was clear that there were enough nuclear weapons on both sides of the iron curtain to destroy Europe in a ’tac-tical’ nuclear war.”

Voor de Amerikaanse krijgsheren echter is Europa het theater waar kan geëxperimenteerd worden voor een ‘li-mited nuclear exchange’ met hun TNF (Theater Nuclear Forces). De Amerikaanse conservatieve wapen-lobby wil 108 Pershing II Medium Range Ballistic Missiles en 464 U.S.Operated ground-launched Cruise Missiles in Europa installeren. Al de Pershing I raketten in West-Duitsland moeten vervangen worden door de Pershing II.

De Cruise raketten moeten gestationeerd worden in Groot-Brittannië, België, Nederland, Italië en West-Duitsland. Terzelfdertijd wordt het Amerikaanse defensiebudget flink opgetrokken en neemt de regering Carter de beslissing tot de ontwikkeling van een intercontinentaal Mobiele MX raket (ICBM) met 10 kernkoppen van elk 370 kiloton. De individuele raketten worden opgeslagen in verschillende kolossale bunkers in de Nevada woestijn. Met dit nieuwe kernwapen en de verbetering van de bestaande Pershing raketten in Europa vergroot de actieradius, de trefzekerheid verbetert, de vuurkracht neemt toe. Het is duidelijk dat met dit wapenarsenaal in de aanslag de gevolgen van een druk op de knop katastrofaal voor de wereld zouden zijn.

De vredesbeweging mobiliseert

Sinds WO II tekenen democratische krachten uit de verschillende lagen van de bevolking hun verzet aan tegen de atoomwapens in Europa. Naar aanleiding van de Oproep van Stockholm (1950)   en  de  Oproep  van  Wenen (1951)  verenigt de Wereldvredesraad respectievelijk 500 miljoen en 600 miljoen handtekeningen. In 1955 lanceert zij de oproep van Helsinki waarin de voorbereiding van de atoomoorlog wordt aangeklaagd. De anti- atoommarsen in België van de jaren ’60 bekritiseren meer en meer de houding van de regering t.o.v de Navo. De roep naar een onafhankelijke koers wordt steeds duidelijker. De eerste atoommars gaat van Mol naar Antwerpen en zij legt de nadruk op ontwapening, zij is tegen de bewapeningswedloop en eist de definitieve stopzetting van alle atoomproeven. De vredesbeweging zal meer dan 10 jaar werken aan het leggen van een brede basis en het zoeken naar nieuwe samenwerkingsverbanden. Door middel van Informatiecampagnes, dialoogavonden en acties trekt zij de aandacht van de publieke opinie op de bewapeningswedloop en de defensieuitgaven. Het getuigt van hun groot politiek bewustzijn dat zij deze thema’s eind jaren ’60 reeds koppelt aan de thematiek van de Derde Wereld: “Minder militaire uitgaven ten gunste van de ontwikkelingslanden”.

Wanneer dan in augustus 1975 het Overlegcentrum voor de Vrede (OCV) wordt opgericht vertrekken de deelnemende organisaties van een solide basis en zijn zij vast van plan een gezaghebbende stem uit te brengen en druk uit te oefenen gekoppeld aan concrete acties. De eerste grote actie in 1978 is de campagne ‘Ontwapenen om te Overleven’ en hiermee zetten zij meteen de krijtlijnen uit voor de komende jaren. De betoging op 7 mei in Brussel kan rekenen op duizenden mensen. In Nato-kringen en de VS houdt men de gebeurtenissen in Europa nauwlettend in de gaten. De installatie van kernraketten op Europese bodem zal zijn politieke weerslag hebben en zal voor één van de zwaarste crisissen in de geschiedenis van de Nato zorgen.

VAKA treedt in aktie

De vredesbeweging in Europa mobiliseert voor een demonstratie op 9 december 1979 in Brussel. Aan Vlaamse zijde wordt het Vlaams Aktiekomitee tegen Atoomwapens opgericht (VAKA in de burelen van de vzw Vrede te Gent). Dit nieuwe actiecomité zal zich aanvankelijk alleen bezig houden met de organisatie van de anti-rakettenbetogingen. 50.000 mensen beantwoorden de oproep van 9 december en eisen een definitieve en onvoorwaardelijke afwijzing van de kernwapens. Op 12 december besluiten de Navoministers niettemin over te gaan tot de plaatsing van de atoomraketten. Er wordt eveneens overeengekomen dat de beslissing van plaatsing binnen de 6 maand wordt herzien naargelang de evolutie van de vredesonderhandelingen. De Belgische regering keurt dit Navo-dubbelbesluit goed. De betoging van 9 december heeft wel een nieuwe dynamiek op gang gebracht. Steeds meer politieke en maatschappelijke organisaties spreken zich uit tegen de plaatsing van kernraketten op Belgisch grondgebied. Onder druk van de openbare opinie kan de uittredende regering Martens de raketten-kwestie niet meer als een lopende zaak afhandelen. VAKA organiseert een nieuwe betoging in oktober 1981. De betoging wordt een groot succes met 200.000 deelnemers. In 1982 wordt naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen de actie ‘mijn gemeente kernwapenvrij’ georganiseerd.

40 jaar inzet van de vredesbeweging

De kruisraketten weg uit Florennes

De rakettenbetoging in oktober 1983 wordt de grootste betoging ooit in België gehouden: 400.000 mensen trekken door de Brusselse straten om er hun stem te laten horen. Eerder dit jaar heeft het Ministerie van Landsverdediging bevestigt dat de luchtmachtbasis van Florennes is uitgekozen om desgevallend de kruisraketten in België te herbergen. De overheid legt aldus het protest van de bevolking naast zich neer. Op de betoging van oktober 1983 legt de voorzitter van VAKA de nadruk op de noodzaak de vredesbeweging geweldloos te houden:

– “De vredesbeweging in ons land heeft een brede basis doorheen alle leeftijden, standen, ideologieën en godsdiensten… In al zijn radicaliteit en onverzettelijkheid moet de vredesbeweging totaal geweldloos blijven, zelfs als de elementaire regels van de democratie met de voeten worden getreden omwille van zogenaamde hogere belangen”.

Ondanks het massale protest wordt het parlementaire debat van 8 november een ontgoocheling voor de vredesbeweging. Een dertigtal christen-democratische politici die hebben deelgenomen aan de betoging en zich akkoord verklaarden met de gestelde eisen geven nu hun steun aan de regering. Op 29 april 1984 organiseren 20.000 militanten van de vredesbeweging de omarming van de militaire basis van Florennes. De vredesbeweging houdt aldus door deze concrete actie de problematiek in de belangstelling. Wanneer dan op 17 januari 1985 premier Martens verklaart dat hij de Amerikaanse president heeft verzekerd dat hij zijn aandeel in de ontplooiing van de kruisraketten op zijn grondgebied volledig zal uitvoeren beslist VAKA tot het houden van een nieuwe anti-rakettendemonstratie in Brussel. Tijdens de week na de plaatsing en de betoging van 17 maart 1985 (waarbij VAKA er nogmaals in slaagt 150.000 betogers op straat te brengen, wordt er over heel het land actie gevoerd die zal uitmonden in een grootse verkiezingscampagne onder het moto: ‘stem de raketten weg’. Ondanks vervroegde parlementaire verkiezingen gaat in oktober de geplande betoging door. Deze betoging mobiliseert opnieuw 120.000 deelnemers en bewijst eens te meer dat de vredesbeweging bij haar standpunt blijft. Van defaitisme ontbreekt elk spoor.

De vredesbeweging en het veiligheidsconcept

Zij zal zich in de komende jaren over toekomstige strategieën bezinnen. In

1. volgt een boom-plant-happening en wordt het eisenpakket verruimd naar het formuleren van een alternatief veiligheidsconcept met als kernthema’s ‘common security’, kernwapenvrije zones, ‘no first use’ verklaringen en een niet gebonden Europese politiek. In oktober 1987 volgt er nog een betoging met zo’n 100.000 deelnemers. VAKA wil voor alles een politieke drukkingsgroep blijven met als voornaamste objectief: alles ondersteunen wat in de richting van een verder groeiende détente-politiek gaat, alles bestrijden wat die détente in het westen en het oosten belemmert. Inmiddels slagen de Verenigde Staten en de Sovjetunie erin om op 17 september
2. een beginselakkoord tot stand te brengen m.b.t. de verwijdering van de op Europese bodem gestationeerde kernwapens voor de middellange afstand. En op 13 december 1988 worden dan te Florennes de laatste acht kruisraketten aan boord geladen van een C-141 transporttoestel, richting Verenigde Staten.

Abolition 2000

Vandaag behoort de nachtmerrie van een raket naast mijn bed tot het verleden maar kernwapens blijven een probleem. Ondanks het einde van de koude oorlog blijft de nucleaire dreiging bestaan. Er zijn op dit ogenblik nog zo’n 48.000 kernwapens, dat betekent 2,2 ton TNT per bewoner van deze planeet. Als de START-verdragen volledig uitgevoerd zullen worden tegen het jaar 2003, wat ernstig te betwijfelen valt, houden de kernmachten nog steeds 20.000 kernkoppen over. Pas nu begint langzaam door te dringen welk een vervuiling de ontwikkeling en productie van kernwapens heeft opgeleverd. De totale kost voor decontaminatie wordt op minstens 400 miljard dollar geraamd. Het nieuwe kernwapenbeleid van de Clinton administratie voorziet nog steeds in een jaarlijks budget van 40 miljard dollar. Daarom lanceert o.m. de Internationale Vereniging van Artsen voor de Preventie van een Atoomoorlog IPPNW een campagne voor een wereld zonder kernwapens: ABOLITION 2000. In België ligt het secretariaat van dit netwerk bij Vrede vzw. Deze campagne roept iedereen op om tegen het jaar 2000 de politieke beslissing te nemen voor de volledige nucleaire ontwapening. Zij ijvert voor de afschaffing van kernwapens en eist een ontwikkelings- en productiestop, tot de afbouw van alle bestaande stocks en tot de totale verwijdering ervan uit alle nationale wapenarsenalen.

Sinds de vijftig jaar dat atoomwapens bestaan zetten de democratische krachten uit alle geledingen van de samenleving zich onafgebroken in om de afschaffing van kernwapens te eisen. De vredesmanifestaties van de jaren ’80 in Europa hebben een keerpunt teweeggebracht. De publieke opinie eist democratische inspraak op de militaire uitgaven en de buitenlandse politiek. Sub-kritische kernproeven, ondergrondse en atmosferische kernproeven veroorzaken onherstelbare schade aan mens en natuur. De bewoners van Mururoa zijn een bedreigde soort. Sinds de vijftig jaar dat atoomwapens bestaan worden de rechten van de mens op leven, vrijheid en veiligheid geschonden. De menselijke veiligheid wordt zowel bedreigd door bommen en raketten als door de machinegeweren en ander oorlogsgeweld. Alle mensen van noord, zuid, oost en west hebben recht op persoonlijke veiligheid. Alleen in een gemeenschappelijke strijd voor een echt nieuwe en rechtvaardige wereldorde kan de wapenescalatie een halt toegeroepen worden. En is het dat niet wat de historiek van de vredesbeweging ons sinds 50 jaar leert?

M-J. Vanmol