Een rijkdom aan grondstoffen, zoals fossiele brandstoffen, of een onuitputtelijke arbeidsreserve liggen aan de basis van elke tussenkomst waar ook ter wereld. Wie niet snel aan de economische eisen voldoet, of meekan, wordt onverbiddelijk uitgeschakeld. Milieuverontreiniging, basisbehoeften van bevolking, prostitutie en druggebruik zijn dan enkele gevolgen die voor de economische middens van ondergeschikt belang zijn. De aard van conflicten en de plaats waar ze voorkomen wordt hierdoor beïnvloed, als voorbeelden kunnen de vroegere sovjetstaten gelden.

Azerbeidjan

Van de Zwarte Zee naar de Kaspische Zee en verder over het Baikalmeer tot Siberië en China ligt het gebied dat vroeger overeenstemde met het parcours van de grote handelsroutes tussen het oosten en de mediterrane, later westerse economische centra. De paarden die vanuit de steppegebieden naar China werden gebracht, de goudroutes, de zijderoutes en de kruiden-wegen gingen allen door het gebied dat we Eurasië noemen.

Azerbeidjan heeft een oppervlakte van 86.600 km2, een bevolking van: 7.021.000 waaronder 82.7% Azeris, 5.6% Russen, 5.6% Armeniërs, 0.5% Oekraïners.

Er zijn negen verschillende klimaatzones. Een mediterraan klimaat op het schiereiland Apsjeron aan het punt waar de hoofdstad Bakoe ligt. Een bergklimaat aan de zuidflank van de Kaukasus. Zeeklimaat ten noorden van de Kaukasus, nat steppeklimaat ten noorden van de voornaamste stroom de Koera. En droog steppeklimaat ten zuiden ervan. Een deel woestijn ten zuiden van Apsjeron en een vochtig subtropisch klimaat in Talisj nabij de grens met Iran.

De cultuur is een amalgaam van Centraal-Aziatische en Perzische invloeden. Tot in de XX-ste eeuw werd op het overgrote deel van het platteland nog Perzisch gesproken en tot de onafhankelijkheid in 1918 werd het Perzisch schrift gebruikt. Het is pas in navolging van Ataturk dat het Latijnse schrift werd ingevoerd. De taal gelijkt op het Turks en de beide talen kunnen vergeleken worden met verschillende dialecten in onze streken.

Het olieveld onder de bodem van de Kaspische zee werd op 12.11.1997 plechtig geopend in aanwezigheid van ministers uit Rusland, de Verenigde Staten, de Europese naties en alle industrieel ontwikkelde landen. Allemaal zijn ze actief betrokken bij de exploitatie van dit olie- en gasveld.

Als de rust met militaire hand wordt opgelegd om de winsten voor de maatschappijen te garanderen blijven de vroegere delen van de Sovjet Unie een nabijliggend en vredesbedreigend risico (1) voor Moskou. Als we dan ook weten dat petroleum-exploitatie gebeurt zonder enige verbetering van de levensomstandigheden in de regio zelf, is oorlogsdreiging of bendevorming snel te verwachten. Sommige lokale clans kunnen zich verrijken zonder aandacht voor democratische eisen van de autochtone bevolking.

De oliemaatschappijen zoeken enkel een garantie voor beveiliging dikwijls mits (tijdelijke) gewapende en goed beïnvloedbare bondgenoten. Internationale wapenlobby’s en ervaren militairen bepalen zelf wie vijand en vriend zullen zijn.

En er waren gevechten tussen Azerbeidjan en Armenië betreffende de enclave Nagorno Karabach. Deze gevechten maakten dat een militair aanvoerder van Armenië zelfs een gebied tot aan de Kaspische Zee met Astare als belangrijke stad ging bezetten. Niets ter wereld doet nu nog vermoeden dat er een hevige oorlog woedde en dat de kans op een economische en sociale ineenstorting zeer groot was.

Maar ook in Azerbeidjan blijven tientallen politieke groepen actief. Hun doelstellingen kunnen verward lijken maar onder politieke kanshebbers zijn aanhangers te vinden van nationalistische ideeën met risico voor rechts-radicale avonturen.

De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties eiste op 30.7.1993 de onmiddellijke en onvoorwaardelijke terugtrekking van de Armeense troepen uit het gebied tussen Armenië en Karabach. Maar zowel deze enclave als het gebied ertussen, hadden de Armeniërs stevig in handen en de oproep bleef zonder gevolg.

Op 20.8.93 riep zelfs een gewezen legerofficier een gebied aan de Kaspische zee, met als belangrijke stad Lenkoran, uit tot een onafhankelijke republiek.

Sinds Alijev hoofd is in Azerbaijan wordt echter alle aandacht gericht op uitbouw en exploitatie van bestaande en nieuwe olievelden.

Als Rusland minder tanks en artillerie kan aanvoeren bij lokale conflicten is dit niet een gevolg van algehele verzwakking maar een gevolg van de ondertekening van het verdrag over conventionele strijdkrachten in Europa . Het opzetten van een strategische agenda van het Kremlin behoort nu tot het verleden. Maar de realiteit met spanningen tussen verschillende machtsgroepen in de republieken van het G.O.S. zijn heel reëel. Een risico voor uitbreiding van conflicten over een hele regio is nu niet aanwezig, maar de onderdrukking van bevolkingen kan een gevaar betekenen voor de toekomst.

Nog steeds vormt Rusland bijvoorbeeld een zeer grote nucleaire mogendheid. Vooral haar mogelijkheid om conventionele middelen in te zetten is gehavend.

Ecologische gevaren

Een verdere reden voor bezorgdheid bij de vredesbeweging ligt bij het reeds gekende ecologisch drama.

Reeds in 1993 bestond bijna de helft van de grond Apsjeron (het basisstukje waar de olie werd opgetrokken rond Bakoe) uit dorre maanlandschappen waarop duizende doorgeroeste boorto-rens en jaknikkers stonden die vervangen dienen te worden. De gebieden waarover de ‘pipelines’ nu gaan lopen zijn gebieden waar bevolkingen afhankelijk zijn van de opbrengsten van hun gronden als landbouwgrond.

De ongebreidelde uitbating van een olie- en gasgebied in een gekend ecologisch rampgebied betekent hier reden voor alarm.

Grondvervuiling

Vierentwintigduizend hectare grond in Azerbeidzjan, waarvan ongeveer de helft in Apsjeron, zouden compleet moeten afgegraven worden en gesaneerd om verdere schade aan de volksgezondheid te verminderen. De bodemvervuiling is niet alleen te wijten aan de olieindustrie maar ook aan het verwerken van koper en bauxiet, het overmatig gebruik van landbouwgif, kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen is nu reeds fenomenaal (2).

Huishoudelijk en industrieel afval werden lukraak gestort en daar bovenop kwamen nog eens tonnen buitenlands afval.

Ook stelde men in de streek een ernstige bodemerosie vast die nu reeds meer dan de helft van het Azerbeidjaanse grondoppervlak treft.

Oppervlaktewater

De oppervlaktewateren bevinden zich in een nog slechtere staat zodat een lekkende kraan ecologisch een acuut probleem (3) vormt. Verzilting door overbevloeiing en het rijzende niveau van de Kaspische zee hebben ruim de helft van de landbouw-en veeteeltgronden getroffen. In het gebied heeft het nijpend tekort aan drinkwater immers reeds tot rantsoenering van 4 uur water per dag geleid in Bakoe.

Atmosfeer

De atmosfeer in de bevolkingscentra Bakoe en Soegayit wordt daarenboven belast met duizenden ton stikstofoxiden,kooldioxide, koolwaterstoffen. De gevolgen voor de volksgezondheid werden dan ook reeds in 1996 aangetoond met beelden van kinderen die reeds duidelijke letsels vertoonden (4).

Deze gegevens vormen dan ook de voornaamste reden waarvoor de problematiek van Azerbaijan kan beschouwd worden als mensbedreigend en een risico betekent voor de verdere menswaardige ontwikkelingen in de regio.

De Kaukasus staat zeker op de lijst van aandachtspunten voor de vredesbeweging

De economie van het gebied van de vroegere Sovjet-Unie werd tot de helft gebracht van wat ze was aan het einde van de Sovjetperiode (de cijfers spreken van een afbouw met 5% van de economie de laatste 5 jaar).

Voor 1997-1998 valt wel een lichte groei te verwachten zonder dat experten van een echte ‘boom’ spreken. Taxatie holt hier steeds achter de verwachte inkomsten aan. En voor snelle wederopbouw is het herstel van de fiscale basis nodig wat een meer ambitieuze politiek vereist. De lage geboortecijfers en verslechterde gezondheidstoestand (met verlaging van de levensverwachting bvb) zijn echter een duidelijke aanwijzing voor de nood aan sociale dienstverlening bij een bevolking waar het inkomen per inwoner laag blijft. Natuurlijke grondstoffen en zeker de energiebronnen vormen dus een heel belangrijke basis voor de economie in Rusland, GOS en andere republieken en bepalen hun plaats in de wereld. Olie- en gasexploitatie vergen echter een hoge kapitaalinvestering daar waar de economische veranderingen op de vrije markt een massa kapitaal in privé- handen gebracht heeft. De mogelijkheden van de staat om geld aan te wenden zijn dus beperkt, en corruptie en smeergeld financieren dikwijls de politieke groepen.

J.P. Everaert

1. In december 1996 werd gemoord en verwond in Tadjikistan, een andere republiek, in de hoofdstad Dushambe ontploften twee bommen.
2. Het gemiddelde DDT-gehalte van de landbouwgrond bleek bij metingen ruim 10 x het internationaal aanvaarde minimum te zijn.
3. De Kura of de voornaamste rivier van het land bevatte in de vroege jaren negentig 10x het toegelaten maximum aan olieresten, 5 x dat van fenol, 25 x dat van koper.
4. Kinderen met twee hoofden, zonder ledematen, zonder nieren, milt of lever, met lege bovenschedels en andere geboorteafwijkingen.