Thabo Mvyel Mbeki: voorzitter van het ANC en volgend president van Zuid-Afrika; maar is hij ook gematigd?

Op achttien december ’97 werd op het ANC-congres de 55-jarige Thabo Mbeki verkozen tot partijvoorzitter. Hij volgt daarmee de legendarische ‘historische’ leider Nelson Mandela op. Als er in april 1999 dan parlementsverkiezingen zullen worden gehouden in Zuid-Afrika, dan kan je er van op aan dat Mbeki, Mandela ook zal opvolgen als president. Mbeki is binnen en buiten Zuid-Afrika niet zo heel erg gekend. De buitenlandse media noemen hem gematigd.

SACP

Thabo Mvuyel Mbeki werd op 18 juni 1942 (1) geboren in de Oost-Kaap als zoon van Govan Mbeki, vriend van Mandela en een belangrijk leider van de SACP (South African Communist Party). Govan Mbeki had binnen de SACP nogal wat ideologisch aanzien. Thabo Mbeki was (waarschijnlijk) zelf ook lid van de SACP tijdens z’n jeugdjaren.

Mbeki is al altijd intellectueel geïnteresseerd geweest. Zijn vader noemde hem een boekenwurm. Hij las de groten der literatuur, maar ook de werken van Marx en Lenin. In 1962 ging hij studeren aan de universiteit van Sussex, Groot-Brittannië. Hij behaalde er een diploma in de economie. Op vraag van de ANC-leiding kreeg hij in Moskou ook een militaire training.

Thambo

Hij trad wat meer op de voorgrond, begin jaren ’90 als rechterhand van die andere ‘historische leider’ van het ANC, Oliver Thambo die bovendien voorzitter-in-ballingschap was toen Mandela in de gevangenis was. Thambo was een jeugdvriend van Mandela en samen met die derde ‘historische leider’ Walter Sisulu radicaliseerden ze via de Jeugdliga van het ANC de Anti-Apartheidsbeweging drastisch. Toen Sisulu en Mandela voor jaren in de gevangenis belandden, kon Thambo naar het buitenland ontkomen. Van daaruit leidde hij de organisatie en structureerde hij de internationale druk op het Apartheidsregime. Mbeki’s veelvuldig geprezen diplomatische kwaliteiten stammen wellicht uit die periode. Sinds 1975 was Mbeki lid van het uitvoerend comité van het ANC. In die positie heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd tot het maken van de keuze om het Apartheidsregime finaal uit te schakelen via onderhandelingen en het zoeken van politieke oplossingen, eerder dan zich te storten op een militair avontuur (wat niet wil zeggen dat de ’totale strategie tegen Apartheid’ niet ook een militair luik inhield). Tijdens die onderhandelingen had het ANC een strategie voor ogen die mede is opgesteld door Mbeki. En ook nadat het lot van de Apartheid voorgoed bezegeld werd met verkiezingen in april ’94 en het ANC aan een nieuwe periode, die van het besturen van het land begon, bleek Mbeki’s visie zwaar door te wegen.

Vrije Markt

In economisch opzicht is Mbeki voorstander van een vrije markt en lijkt daarmee vertrouwen te kunnen schenken aan de zakenlui van Zuid-Afrika en de internationale gemeenschap. Mbeki laat niets los over het tijdstip waarop, of de omstandigheden waaronder hij z’n communistische ideeën voor z’n eerder liberale economische ideeën heeft verwisseld; net zo min heeft hij ooit uitgelegd in hoeverre hij dat effectief zou gedaan hebben. Een cabinetard (van eerder SACP-strekking) van Mbeki heeft mij ooit uitgelegd dat Mbeki’s koerswijziging moet gezien worden als een daad van pragmatisme, een evenwichtsoefening tussen z’n radicalisme en zijn (politiek-strategische) realiteitszin. Mbeki heeft de naam om bijzonder rationeel te zijn en te beschikken over een feilloos gevoel voor wat haalbaar is in de praktijk. Eigenschappen die men ook bij Mandela aantreft (al worden die nog overvleugeld door een onmenselijk groot charisma).

Naam heeft Mbeki ook gemaakt met z’n aanpak van het probleem van de Inkatha Freedom Party. Deze Zoeloepartij die sterk staat in de provincie Kwazulu-Natal en die zich compromitteerde door ver (te ver) mee te gaan in de apartheidslogica, heeft lange tijd een bloedige machtsstrijd uitgevochten met het ANC. Tegenwoordig is die spanning nog niet helemaal weg, maar ze is zeker geluwd en dat, zo wordt gezegd heeft men te danken aan Mbeki. Hij zoekt al jaren voorzichtige toenadering tot Inkatha en z’n leider Buthulesi en je kan zeggen dat het heeft geleid tot een begin van een politieke oplossing voor het probleem. Maar Mbeki heeft ook laten uitschijnen dat hij desnoods bereid is om Bhutulesi in 1999 het vice-presidentschap te geven. Daar wordt over gezegd dat het te vergaat voor een aantal mensen binnen het ANC. Sommigen speculeren dat het een van Mbeki’s zetten is om een paar ANC-zwaargewichten op een zijspoor te zetten. Mocht Buthulesi toehappen, dan wordt het zeker een opdoffer voor Jacob Zuma die zich m.b.t. het onder controle brengen van het geweld in de regio, ook bijzonder heeft geprofileerd.

Herkenbaar gematigd

En als we het over politieke intriges hebben, kunnen we ook vermelden dat van Mbeki gezegd wordt dat hij rijzende sterren binnen het ANC (Lekota, Phosa) die z’n latere concurrenten zouden kunnen worden, probeert weg te manoeuvreren.

Hoe dan ook, het draagt allemaal bij tot het imago van Mbeki als ideologisch-vrije staatsman en politiek strateeg; een type leider die de wereldopinie (media) wel weet te appreciëren omdat het herkenbaar en ‘normaal’ is. Wellicht daarom wordt Mbeki ‘gematigd’ genoemd. We mogen echter niet verwachten dat met het aantreden van Mbeki als ANC-voorzitter (en straks misschien als president) Zuid-Afrika een andere koers zal gaan varen. En voor zij die hoopten dat de sterk geprofileerde Mandela-periode die nog veel putte uit een strijdvaardig verleden, afgesloten wordt en men kan overgaan tot ‘de orde van de dag’ (d.w.z. de oude machtsstructuren restaureren, zij het nu ontdaan van hun al te racistisch getinte ideologische verantwoording), heeft het waarschijnlijk mis. Mandela heeft in z’n afscheids-speech op het congres in duidelijke termen gesteld dat er meer inspanningen van de blanken (en hun kapitaal) verwacht worden. En het ziet er naar uit dat Mbeki het ook niet zal laten om effectieve veranderingen op een radicale manier door te drukken; ook daar is hij de man niet naar.

Jaak Perquy

(1) In een aantal Vlaamse kranten spreekt men m.i. onterecht van 1948 als z’n geboortejaar.