Boekbespreking

Net zoals de koloniale geschiedenis van Kongo, heeft ook post-koloniaal Zaïre geen fraai beeld opgeleverd. Het politieke reilen en zeilen wordt al jaren nagenoeg uitsluitend door Mobutu bepaald. Deze overlevingskunstenaar is nu al dertig jaar aan de macht. Veel hoop was er gevestigd op de Nationale Conferentie, die in het begin van dit decennium voor het nodige elan heeft gezorgd. Maar telkens slaagt Mobutu er in om de situatie terug naar zijn hand te zetten. Walter Zinzen, die zelf aanvang de jaren zestig in Zaïre heeft gewoond en het land later als journalist is blijven volgen, heeft over de Mobutu-periode een interessant en bijzonder toegankelijk boek geschreven. In Mobutu, van mirakel tot malaise, analyseert hij deels vanuit eigen ervaringen, deels vanuit ooggetuigenverslagen en bestaande literatuur, op een vlotte manier het hoe en waarom van Mobutu’s machtspositie. Hij beschrijft hoe Mobutu via zijn uitgebreid netwerk van informanten en contactpersonen, dat hij voedt met (oneigenlijk) verworven kapitaal, er al die jaren in slaagt om de binnen- en buitenlandse elites naar zijn hand te zetten. Verwoede opposanten worden plots medestanders en omgekeerd, met Nguza Karl-i-Bond als meest uitgesproken voorbeeld. Intriges en zelfs afpersingen worden daarbij niet geschuwd. Maar een ding is duidelijk. Zonder de hulp van België en een aantal andere westerse hoofdrolspelers, zou Mobutu het niet zo lang hebben kunnen uitzingen. In België had/heeft hij bondgenoten in nagenoeg alle politieke families. Vooral bij de Zaïre-verslaggeving is de politieke bemoeienis groot. Wat Zinzen beschrijft is alleszins geen toonbeeld van onafhankelijke journalistiek. Hij heeft dit zelf meermaals aan de lijve mogen ondervinden. In verband met de inval van de opstandelingen van het FLNC (Front de Liberation Nationale Congolais) in Kolwezi in 1977, werd Zinzen herhaaldelijk op de vingers getikt (zoals bij het interview met de toen nog vrij onbekende Ronald Van den Bogaert). De regeringscommissaris, Jan Heyghebaert, zou scherp protesteren tegen de Shaba-berichtgeving. Maar ook CVP-man Karel Hemmerechts en toenmalig administrateur-generaal Vandenbussche lieten zich niet onbetuigd. Een panorama-uitzending werd door deze laatste als “achterhaald, opiniërend en beledigend voor een buitenlands staatshoofd” bestempeld (p.60). Achteraf worden de motieven duidelijk. Premier Tindemans had daags voordien een onderhoud met Mobutu. De hele affaire zorgt voor de nodige commoties op de nieuwsdienst. Vandenbussche legde wat later een verbod op om Panorama te wijden aan Shaba, tenzij er interviews bij zouden zitten van Tindemans en minister van Buitenlandse Zaken Simonet. Zinzen zelf kreeg daarna in elk geval voor jaren geen enkele toestemming meer om nog een reportage te maken over Zaïre. De regering die blijkbaar in de ban was van Mobutu maande de pers tot terughoudendheid aan. Volgend citaat uit een schrijven

van Tindemans spreekt voor zich: “(de regering stelt voor dat) de pers een deontologische code zou opstellen waarin een bedragslijn voor uitzonderlijke omstandigheden zou staan, die zowel met de plicht tot informatie als met de veiligheid van eenieder, zowel collectief als individueel, zou rekening Houden.”

Eens men het boek van Zinzen uit heeft, staat men verstomd van démarches, zoals weer van Tindemans onlangs, om met Mobutu rond tafel te gaan zitten. Zinzen ziet immers duidelijk de vele complotten waar Mobutu rechtstreeks of onrechtstreeks de hand in heeft, op een rijtje, met talrijke schendingen van mensenrechten en dodelijke slachtoffers tot gevolg. Met de liquidatie van prominente politici zoals Lumumba, Tshombe en Kimba, bewijst Mobutubo\ en- dien dat hij niet maalt om mogelijk internationaal protest. Maar de Nationale Conferentie, die moest zorgen voor da nodige hervormingen, toont dat Zaïre behalve de machtspositie van Mobutu met nog; een ander probleem te kampen heeft: het gebrek aan een goede en sterk georganiseerde oppositie.

Ludo De Brabander

Walter Zinzen. Mobutu, van mirakel tot malaise. Uitgeverij Hadewijch, 203 blz, 690 tr. Dit boek is beschikbaar in onze bibliotheek „Jan Verwest”.